پروستات، غده ای مختص مردان

پروستات، غده‌ای بیضوی شکل است که مختص مردان می باشد و در زیر مثانه و ابتدای مجرای ادراری قرار دارد، به طوری که قسمت ابتدای مجرای ادراری از میان آن عبور می کند. 

عملکرد پروستات، ترشح موادی می باشد که حجم زیادی از مایع منی را شامل می‌شود و نقش این ترشحات در خاصیت انعقادی مایع منی و تنظیم PH آن می باشد. در صورت عدم وجود آن، اسپرم در مایع منی بدون عملکرد است و در محیط اسیدی زود از بین می رود. 

علاوه بر تولید ترشحات ضروری توسط پروستات، این عضو جایگاهی همانند یک چهارراه را دارد که بین مجرای ادراری و مثانه و مجاری انزالی قرار گرفته است. با انقباض عضلات باعث می شود، که مجاری انزالی در هنگام ادرار کردن بسته بماند و گردن مثانه در هنگام انزال بسته می شود تا تخلیه مایع منی صورت گیرد. اختلال در هر کدام از این فعالیت های پروستات باعث ناباروری خواهد شد. 

باز بودن مجاری انزالی در هنگام ادرار کردن باعث ورود ادرار به لوله های اسپرم بر و عفونت مکرر بیضه می شود. باز ماندن گردن مثانه در هنگام انزال باعث انزال روبه عقب یاretrograde ejaculation می شود که مایع منی در هنگام انزال به جای خروج از مجرای ادراری وارد مثانه شده و انزال خشک رخ می دهد.                                                              

از بیماری های شایع پروستات عفونت پروستات می باشد که بیشتر در سنین جوانی رخ می دهد. این بیماری با تب، لرز، سوزش ادرار و تکرر ادرار خود را نشان می‌دهد. گاهی اوقات خون در ادرار و یا مایع منی هم گزارش می شود. درمان آن مصرف طولانی مدت آنتی‌بیوتیک می باشد که حداقل به مدت چندین هفته طول می کشد. در صورت عدم درمان کامل، میکروب در پروستات لانه گزینی کرده و به پروستاتیت مزمن تبدیل می شود که علائم تحریکی ادراری مثل سوزش ادرار و تکرر ادرار به طور متناوب تا چندین سال باقی مانده و بیمار را اذیت می‌کند. پس توصیه می شود برای جلوگیری از این حالت درمان با آنتی‌بیوتیک مثل سایر عفونت ها به صورت کامل انجام شود. 

در سن بالا دو بیماری شایع در پروستات وجود دارد که شامل بزرگی خوش خیم پروستات و سرطان پروستات می باشد. 

بزرگی خوش خیم پروستات BPH در تمام مردان رخ می دهد، طوری که در ۷۰ سالگی بیش از ۷۰ درصد مردان دچار BPH می شوند. شروع رشد و تکثیر سلول های پروستات از ۴۰ سالگی می باشد و بسته به شخص و تاثیر ارث، سرعت رشد پروستات متغیر است. علائم BPH با اندازه پروستات مطابقت زیادی ندارد و در اشخاص مختلف با یک اندازه پروستات، علائم متفاوتی وجود دارد. 

شروع علائم با کاهش قطر ادرار و قطره قطره آمدن انتهای ادرار است و در ادامه تکرر ادرار و سوزش و شب ادراری رخ می دهد. در نهایت به احتباس ادراری و یا بی اختیاری ادراری ختم می شود. از علائم مهم دیگر BPH وجود خون در ادرار است که در صورت تکرار حاکی از عدم پاسخ به درمان طبی و نیاز به عمل جراحی است. 

تشخیص و درمان بیماری بر اساس علائم زیر است: کاهش قطر ادرار، شب ادراری، تکرر ادرار، زور زدن هنگام ادرار، عدم تخلیه کامل ادرار، قطع و وصل شدن ادرار و احساس فوریت در ادرار کردن.
در کنار این علائم باید آزمایش PSA و آزمایش ادرار و معاینه پروستات انجام شود.

بر اساس شدت علائم فوق نیاز به درمان و نوع درمان مشخص می شود. در صورت خفیف بودن علائم نیازی به درمان نیست و در موارد متوسط و شدید حتما باید درمان طبی و یا جراحی انجام شود. در درمان طبی دو دسته دارو وجود دارد: اول داروهای مهارکننده گیرنده های آلفای اعصاب سمپاتیک، شامل: پرازوسین، ترازوسین و تامسولوسین که به ترتیب برای گیرنده های ناحیه پروستات و گردن مثانه اختصاصی تر می شوند. با مهار این گیرنده‌ها مسیر ادراری گشادتر شده و فشار خروجی ادرار بهتر می شود، بنابراین در مواردی که علائم انسدادی برجسته است استفاده از این نوع داروها الزامی است. 

دوم، داروهای مهارکننده هورمون تستوسترون که از رشد پروستات جلوگیری کرده و در ۵۰ درصد موارد باعث کوچک شدن پروستات می شود. این دسته داروها شامل فیناستراید و دوتاستراید می باشد تاثیر خوب این داروها در پروستات های بزرگ قابل ملاحظه است و در پروستات های کوچک جایگاهی در درمان بیماری ندارد. 

این دارو ها قبل از رد کردن سرطان پروستات نمی بایست استفاده شود. 

در صورت رخ دادن عوارضی چون: احتباس ادراری، وجود خون واضح در ادرار، سنگ مثانه، عفونت مکرر و عدم تحمل دارو نیاز به عمل جراحی وجود دارد. 

نوع عمل جراحی بستگی به اندازه پروستات دارد. در پروستات های کوچک و متوسط روش های آندوسکوپیک، بهترین نوع عمل جراحی می باشند. روش های آندوسکوپی از قبیل:TURP. TUIP .TUMT . Hyperthermy  .Laser و... می باشد.
در مواردی که پروستات خیلی بزرگ باشد، روش جراحی باز بهترین نوع عمل است.

سرطان پروستات

سرطان پروستات، جزو شایع ترین سرطان های مردان است. عوامل ژنتیکی و ارثی در شیوع آن موثر می باشد. محیط زندگی، سبک زندگی و رژیم غذایی هم در سرطان پروستات تاثیرگذار است. بالاترین میزان شیوع را در کشورهای آمریکای شمالی و اسکاندیناوی داریم. کمترین میزان شیوع بیماری در کشور های آسیایی وجود دارد. 

مواردی که می تواند ریسک کانسر پروستات را کم کند، شامل ورزش منظم، قطع مصرف دخانیات، مصرف روزانه آنتی اکسیدان هایی مانند چای سبز و لیکوپن است که در گوجه فرنگی و هندوانه به میزان زیاد وجود دارد. سویا و تخم کدو تنبل و روغن میوه نخل اره ای نیز از موارد ثابت شده در کاهش ریسک سرطان پروستات است. 

پس از کشف PSA انقلابی در تشخیص و درمان سرطان پروستات رخ داد، طوری که امروزه این آزمایش به عنوان شایع ترین مارکر غربالگری و تشخیصی و پیگیری بیماری بعد از درمان چه جراحی و چه طبی می باشد. PSA  یک پروتئین تولید شده از سلول‌های پروستات می باشد که در حالت طبیعی نیز تولید می شود و اختصاصی سرطان پروستات نیست. PSA درمواردی از قبیل عفونت پروستات، بزرگی خوش خیم پروستات BPH ، دستکاری های پروستات مثل معاینه و سونداژ ادراری و انزال نیز بالا می رود. پس با یک آزمایش PSA بالا نباید تشخیص سرطان پروستات در بیمار گذاشت. تکرار آزمایش و در صورت غیر عادی بودن بیوپسی پروستات برای تشخیص ضروری است. گاهی اوقات با یک بار بیوپسی هم به تشخیص نمی رسیم و نیاز به تکرار نمونه برداری است.

 در ۲۵ درصد موارد سرطان پروستات بدون افزایش PSA می باشد که با معاینه پروستات از طریق مقعد این نقطه ضعف در تشخیص پوشش داده می شود. به طور روتین، چک کردن سالانه PSA و معاینه پروستات DRE به عنوان تست های غربالگری سرطان پروستات استفاده می شود. این آزمون ها به طور سالانه از ۵۰ سالگی توصیه می شود. در مواردی که سابقه خانوادگی سرطان پروستات وجود داشته باشد از ۴۰ سالگی انجام می شود. 

در مواردی که PSA بالا باشد و یا معاینه پروستات غیر عادی باشد حتما باید بیوپسی پروستات انجام شود. 

بر اساس نتیجه بیوپسی پروستات تشخیص مسجل شده و نوع درمان با توجه به درجه سرطان، سن بیمار و امید به زندگی بیمار متفاوت است. 

با توجه به اینکه پیشرفت سرطان پروستات در اکثر موارد کند است درمان جراحی در افرادی توصیه می شود که امید به زندگی حداقل ۱۰ سال داشته باشند. درمان ایده‌آل رادیکال پروستاتکتومی یا خارج کردن پروستات و کیسه های منی می باشد. در صورت عدم امکان درمان جراحی از روش های درمانی مثل هورمون تراپی، رادیو تراپی، کموتراپی و... و یا ترکیبی از موارد فوق انجام می شود.  

پیگیری بیمار بعد از درمان با چک کردن PSA و سایر آزمایشات و روش های رادیوگرافی می باشد؛ در صورت تشخیص زود هنگام و محدود بودن تومور بعد از عمل جراحی بیمار زندگی و عمر طبیعی خواهد داشت. این مساله اهمیت تست های غربالگری را نشان می‌دهد.

پی نوشت: نخستین هفته اسفند ماه به عنوان «هفته ملی سلامت مردان» نام گذاری شده است.

* جراح کلیه و مجاری ادراری

منبع:هفته نامه فکرشهر