فقر، محرومیت و عدالت از نگاه امام علی (ع) 

فکرشهر: همان طور که در دو نوشتار پیشین اشاره شد، فقر و محرومیت در جامعه ای که به نام اسلام آن را می شناسند، زیبنده نیست.

اصولا بعد از شکل گیری هر نظام سیاسی، آسیب هایی به وجود می آید که می بایست نظام سیاسی با رویکرد اسلامی به مبارزه و رفع آن آسیب بپردازد. یکی از آسیب های خطرناکی که هویت و اساس نظام اسلامی ما را تهدید می کند، همین موضوع فقر و محرومیت و عدم عدالتی است که باید باشد، ولی نیست. خیلی تاسف آور است که بخشی از ایرانی ها فریاد ملی گرایی و باستان گرایی می زنند، ولی وقتی به روند سبک زندگی آنان دقت می شود، تا بویی از اعتقادات و اندیشه ی ایران باستان را نبرده اند و در مقابل، عده ای هم فریاد مسلمانی و اسلامی سر می دهند، ولی خبری از سبک زندگی و اندیشه ی اسلامی در آنان نیست.

اگر خوانندگان اهل پژوهش باشند، کاملا می بینند که فقرا و محرومین در اندیشه ی ایران باستان و اندیشه ی اسلامی چه جایگاه رفیعی دارند به طوری که تمام تلاش ها برای کمک و یاری به آنان می شد؛ عدالت نیز بر همین روال، جایگاه اول را داشته، ولی الان چطور؟

نهج البلاغه را باز کنید؛ عدالت را در سه محور تفسیر کرده است: مساوات، مراعات حقوق و قرار گرفتن هر امر در جايگاه خود.

به راستی، اگر امروز حضرت علی (ع) حضور داشت، به دنبال چه بود؟

امیرالمومنین معتقد بودند که فقرا و نیازمندان باید از یک درآمد حداقلی برای رفاه و زندگی برخوردار باشند و در مقابل رفع فقر و محرومیت را مصداق عدالت اجتماعی و اقتصادی می دانستند.

جامعه ای که اقتصاد آن پویا و سالم نباشد، روز به روز فقیرش بیشتر می شود و مردم بیشتری زیر خط فقر می روند، مردمی که  توان ندارند حق شان را از ثروتمندان بی درد و بیت المال بگیرند؛ بیت المالی که حضرت امیر (ع)  در باب آن می فرماید: «به خدا قسم اگر با بیت المال ازدواج كرده باشید و آن پول‌ها را مهریه‌ی زنانتان كرده باشید، من آن پول‌ها را برمی گردانم و اگر خرید و فروش هم شده باشد، معامله‌ها را به هم می‌زنم». (1)

در دو دهه ی اخیر انقلاب اسلامی، دست اندازی به بیت المال از طرف برخی آقایان کاملا مشهود شده و دارد به یک امر طبیعی تبدیل می شود، امری که با آن مبارزه ای که باید بشود، متاسفانه نمی شود. بیت المالی که حق همه ی مردم است. 

عده ای از حضرت علی (ع) درخواست مقداری از پول بیت المال را کردند. حضرت فرمود: آیا حاضر هستید كه شب به دزدی بروید و علاوه بر سهم خود، سهم مرا نیز به دست آورید؟ آن‌ها تعجب كردند و اعتراض كردند. حضرت فرمود: استفاده از بیت المال، دزدی از همه‌ی مردم است... 

برخی از اندیشمندان جامعه شناس اعتقاد دارند که شرط لازم و اساسی وجود یک نظام مردم سالار و دارای پایگاه اجتماعی مستحکم، وجود اقتصادی شکوفاست، اقتصادی که در آن اکثر قریب به اتفاق جامعه از رفاه نسبی برخوردار و معتقد باشند که اقتصاد اساسا باثبات است. (2)

در جامعه ای که امنیت اقتصادی نباشد و بخشی از مردم در فقر و محرومیت باشند و اندیشه های اقتصادی اسلامی ناب عملی نشود، باید انتظار این را هم داشت که جوانان از سر بیکاری به هنجارشکنی رو آورند و انواع ناهنجاری های شخصیتی و اجتماعی، اعم از خودکشی ها و اعتیاد و غیره به وجود بیاید؛ باید انتظار این را داشت که فرد

نیازمند و فقیر، از سر نیاز به گوسفند دزدی رو آورد که بعدا در دادگاه مسلمانان به قطع دست محکوم شود... اگر واقعا برای دزدی باید دست قطع کرد، الان در کشور باید عده ی فراوانی بدون دست باشند؛ از آن مسئول پایتخت نشین گرفته تا فلان مسئول یک شهر کوچک، چرا که دست اندازی و دزدی از جیب مردم و بیت المال عادی شده است.

حکم قطع دست برای دزدی زمانی قابل اجراست که نظام اسلامی و دولت های اسلامی تمامی شرایط اقتصادی مناسب را ایجاد کرده باشند و همه از رفاه و آسایش اقتصادی و اجتماعی برخوردار باشند که اگر در این بین شخصی دزدی کرد، دست او را قطع کرد، چون نیازی به پول نداشته است؛ برای مثال، در کشورهای حوزه خلیج فارس به دلیل

وجود اقتصاد مناسب و رفاه عمومی مردم، حکم قطع دست اجرا می شود و باید هم بشود، ولی در کشور ما که چندین میلیون نفر زیر خط فقر هستند و وضعیت اقتصادی روز به روز در حال بدتر شدن می باشد، حکم قطع دست برای شخصی که واقعا مشخص است که نیازمند بوده، به هیچ وجه منطقی نیست. فرد مذکور از روی نیاز و فشار

محرومیت تن به این خلاف شرع داده است، نه مثل خیلی از آقایان از روی هوا و هوس، دزدی و اختلاس کرده است. کاملا مشهود است که احتمال رخ دادن چنین چیزی، زیاد است، چرا که فرد نیازمند و بی پول، اگر مرد باشد، تن به دزدی و اگر زن باشد، تن به رابطه ی نامشروع می دهد برای رفع نیازهای مادی حداقلی خود و خانواده ش؛

نیازی که وظیفه ی رفع آن بر عهده ی نظام اسلامی و دولت های اسلامی است و شیوه ی رفع این نیازهای مادی فقرا و محرومین این است که باید دولت ها حق انان را از ثروتمندان و توانگران بگیرند، چرا که امیرالمومنین (ع) می فرماید: «خداوند سبحان روزي فقير را در اموال توانگران مقرر داشته، پس هيچ فقيري گرسنه نماند مگر آنكه

توانگري حق او را بازداشته است و خداوند تعالي توانگران را بدين سبب بازخواست مي‌كند». (3) 

وقتی فاصله ی زندگی مادی مسئولین با عامه ی مردم به ویژه فقرا و نیازمندان زیاد باشد، نتیجه ای جز بی دینی مردم در بر ندارد و مردم شروع به اعتراض می کنند چرا که کاسه ی نداری و فقر و شرمندگی پدر خانواده در مقابل فرزندان و همسرش حدی دارد و بعد از آن لبریز می شود. حضرت می فرماید: «خداوند بر پیشوایان حق و عدل

واجب کرده که خود را با مردم ناتوان و بی بضاعت همسو کنند تا فقر و نداری، انسان تنگدست را به اعتراض و طغیان نکشاند و نظام سیاسی را با بی ثباتی رو به رو نسازد». (4)

مطمئنا مسئولی که خود ماهانه میلیون ها تومان حقوق می گیرد و همه ی اجناس خوراکی و مصرفی را برایشان دربست درب منزلشان می آورند، خبری از درد نداری و فقر ندارند و فقط در کاغذها و آمارهای کاذب، مواردی را بیان می کنند. حتی برخی کاندیداهای مجلس شورای اسلامی، برای نشستن روی صندلی سبز بهارستان، طوری با هم

نزاع کره و درگیر می شوند که کاملا مشخص است هدف شان خدمت به خلق نیست، بلکه دریافت خدمات مالی و مادی نمایندگی است. امام علی (ع) می فرماید: «مردم زماني تنگدست گردند كه همت واليان، همه گرد آوردن مال بُوَد... و همانا ويراني زمين به جهت تنگدستي كشاورزان است و تنگدستي كشاورزان به جهت غارت اموال از طرف

زمامداراني است كه به آيندة حكومتشان اعتقاد ندارند و از تاريخ گذشتگان عبرت نمي ‌گيرند». (5)

در موقعیتی از زمان در حال زندگی هستیم که اگر حرف از اسلام ناب و مسلمانی ناب و چهارچوب و اصول حکومت داری از نظر امام علی (ع) بیان شود، نتیجه ای جز به سکوت واداشتنت ندارد و سفری به ناکجاآباد برایت ترتیب می دهند. این سخن رهبر معظم انقلاب است و نه سخن نگارنده که برخی آقایان به خود بگیرند؛ ایشان فرمودند:

«امروز در نظام اسلامی - نظامی که به اسم اسلام در این کشور تشکیل شده است - چه چیزی اهمیتش از همه بیشتر و حساسیت نسبت به آن لازم تر است؟ عدالت... یعنی اگر امیرالمؤمنین (ع) در زمان ما و در این جامعه و در میان این مردم - که اینجور عشق خودشان را نسبت به آن بزرگوار ابراز می کنند - حضور می داشت، چه چیزی را

بیشتر از همه چیز دنبال می کرد؟ یقینا عدالت». (6)

امیدوارم روزی برسد که ما مسلمانان، خصوصا مسئولین مسلمان و شیعه ی نظام های اسلامی که بر مردم حکومت می کنند، به اندازه ی اندکی به بصیرت «جرج جرداق» مسیحی در باب اندیشه و رهیافت حکومت داری امام علی (ع) برسیم. جرج جرداقی که مسیحی بود، اما دانست که امام علی علیه السلام، صدای عدالت انسانی است؛ ولی ما

مسلمانان هنوز اندر خم یک کوچه ایم...

داد کن، از همّت مردم بترس/ نیمه شب از بانگ تظلّم بترس

منابع:
1. نهج‏البلاغه، خطبه 15
2.  پیتر کیویستو، اندیشه های بنیادی در جامعه شناسی، ترجمه منوچهرصبوری (تهران: نشرنی، 1378) ص 104
3. نهج البلاغه حكمت 328
4. همان، خطبه 209
5. همان، صبحي الصالح، نامه 53
6. بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم در سالروز میلاد حضرت علی (ع)26/04/1387