بررسی پدیده «کودک همسری» از نگاه قانونی و اجتماعی

فکرشهر ـ معصومه باهنر*: «دختری لاغر اندام با صورتی استخوانی  که با کم ترین نگاه می شد حلقه های اشک را چشمان مضطربش دید. 
- چی شده؟ 
- اومدم برای طلاق یک طرفه. 
- آخه چرا؟  
- (اشاره به پدرش که کمی آن طرف تر روی صندلی نشسته بود و سرش زیر بود کرد و گفت) وقتی کلاس چهارم بودم به خاطر پول و وضع بد مالیمون شوهرم داد به مردی که ۲۰ سال ازم بزرگ تر بود. الان یه بچه یک ساله دارم اما دیگه نمی تونم ادامه بدم. پدرمم راضی به جداییم شده. شوهرم هر بار به یه بهونه منو زیر باد کتک می گیره و...»

طبق ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی، «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح.»
این بدان معناست که اگر چه قانون سن ازدواج را مشخص کرده، ولی با این حکم امکان ازدواج زیر این سن حتی توسط «ولیّ  کودک» وجود دارد و همین بحث است که جای نگرانی دارد. هر چند در این قانون آمده عقد نکاح، یعنی صرفا انعقاد عقد را مد نظر دارد و «رفتارهای فیزیکی ممنوع» اعلام شده، ولی در شرایطی که حریم خصوصی و حریم خانواده مطرح است، ضمانت اجرا برای این که این ممنوعیت محترم شمرده شود، بسیار کم است .

به عبارتی، قانون دست افراد را باز گذاشته و این بر خلاف حقوق کودک است.

ازدواج کودکان بر سه حق آن ها تاثیر می گذارد: 

۱. «حق انتخاب کودکان» اولین موردی است که در صورت ازدواج زودهنگام  از آن سلب می شود، زیرا این خانواده است که برای آن ها در زمینه  انتخاب همسر تصمیم می گیرد.  

۲. «حق آموزش» نیز در این ازدواج  زیر سوال می رود و بسیاری از این دختران و پسران، بعد از ازدواج نمی توانند به تحصیل ادامه دهند. 

۳. «حق بهداشت» نیز سومین موردی است که با ازدواج کودکان مورد تهدید قرار می گیرد. به نحوی که آمار وزارت بهداشت و سازمان بهداشت جهانی از بیشترین آمار مرگ و میر در بین مادران زیر 18 سال حکایت دارد.

در ایران هیچ آمار رسمی از ازدواج اجباری کودکان در دسترس نیست، زیرا کم نیستند خانواده هایی که بدون ثبت رسمی ازدواج، دخترانشان را به عقد مردی بزرگسال در می آورند.

گفته می شود بیش از 5 درصد ازدواج ها مربوط به ازدواج با کودکان زیر 15 سال است که رقمی بیش از 28 هزار کودک دختر را در هر سال شامل می شود. 

آمارهای غیررسمی از اوضاع وخیم تر ازدواج کودکان حکایت دارد. به طوری که سالانه 43 هزار ازدواج دختربچه 10 تا 15 ساله در کشور تخمین زده می شود.

داشتن خانواده فقیر، حضور والدین معتاد و... از جمله عواملی است که به پدیده «کودک همسری» دامن زده است.

برخی خانواده ها در پوشش ازدواج کودکانشان، در واقع آن ها را می فروشند تا به این طریق، بخشی از مشکلات ناشی از فقر را حل کنند.

برخی پیامدهای اجتماعی «کودک همسری» هم عبارت است از:

ـ  ثبت نشدن ازدواج‌ها.
ـ نداشتن اوراق هویتی.
ـ ظهور پدیده «کودک بیوه».
ـ خشونت خانگی.
ـ همسرآزاری.
ـ تن فروشی.
ـ فرار از خانه.
ـ کارتن خوابی.
ـ محرومیت تحصیلی.
ـ فاصله سنی زیاد با همسر.
ـ خودسوزی و خودکشی.
ـ بازتولید چرخه فقر.
 پیامدهای جسمی ازدواج کودکان
ـ افزایش سقط.
ـ زایمان زودرس.
ـ افزایش تولد نوزادان کم وزن در سنین نوجوانی.
ـ فشار زیاد برای بارداری.
ـ حاملگی و سایر بیماری‌های مرتبط با HIV مثبت.
سخن پایانی نگارنده:

در آخر این که همسر گزینی برای کودک در واقع یک ازدواج نیست، بلکه نوعی «تحمیل» است، زیرا کودک به این امر نه «علاقه» دارد و نه «آگاهی» و این در حالی است که ایران در بین کشورهای آسیایی در بحث «توسعه و آموزش جنسیتی»، وضع نامطلوبی دارد.

*کارشناس ارشد حقوق و مشاور حقوقی