فکرشهر ـ غلامرضا راستان*: نوزاد به محض تولد به محیط طبیعی پیرامون خود توجه نشان می دهد و از اینکه به طور جدی و منطقی در مورد پدیده های اطراف خویش می اندیشد، لذت می برد. کودک با گذشت زمان نه تنها از رشد جسمی و فیزیولوژی بهره مند می گردد، بلکه در مسیر پر فراز و نشیب رشد جسمانی، سعی در کسب مهارت های اجتماعی دارد و در این راستا مانند یک دانشمند کوچک عمل می کند. بنابراین با اندکی راهنمایی و توجه از سوی اولیا می توان کودک را در مسیری مطلوب و ایده آل هدایت نمود.
رشد اجتماعی، برخلاف رشد جسمانی، نوعی رشد نامریی است و تشخیص آن از رشد جسمانی دشوارتر است. باید دانست کودکانی از نظر اجتماعی رشد یافته هستند که بتوانند با کودکان همسال خود به راحتی و به طور طبیعی و عادی زندگی کنند و روابط اجتماعی مطلوبی با دیگران برقرار نمایند و حالت سازگاری با گروه سنی خود داشته باشند. روند رشد اجتماعی در کودکان به یک اندازه و یک سطح نمایان نیست و این اصل تابع یک سری ویژگی ها بوده و تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می گیرد، به طوری که هر کودک در جریان رشد با مسایل گوناگونی مواجه می شود. موفقیت افراد بزرگسال در زمینه های شغلی، آموزشی، فرهنگی، تحصیلی و سایر موارد زندگی، مرهون کسب مهارت های اجتماعی در دوران کودکی است.
شیوه های رفتاری در عملکرد پدران، مادران وسایر اعضای خانواده، اقوام، خویشان بستگان و دوستان گروه همسال، مربیان و معلمان از یک طرف و عوامل زیست محیطی (اکولوژی) و موقعیت جغرافیایی و فرهنگی از طرف دیگر، از جمله عوامل موثر در کسب مهارت های اجتماعی و پیشرفت اجتماعی کودکان خواهد بود. به عنوان مثال، درصد رشد اجتماعی در کودکان جوامع پیشرفته نسبت به کودکان مناطق محروم با شتاب بیشتری همراه می باشد. بدیهی است، روند رشد ذهنی و رشد اجتماعی با یکدیگر در ارتباط بوده و تاثیر متقابلی بر یکدیگر دارند. عوامل دیگری از قبیل مشارکت دادن کودکان در فعالیت های اجتماعی، اردوهای تفریحی ـ آموزشی و آشنا کردن کودکان با مقررات اجتماعی و ایجاد زمینه خودباوری، خلاقیت و ابتکار در آنان، سپردن مسوولیت های سبک در محیط خانه از قبیل چیدن سفره غذا، تمیز کردن اتاق و سایر کارهای متناسب با کودک در خانه، از جمله موارد مهمی در روند تکوینی رشد اجتماعی به شمار می رود.
بروز یک سری خصوصیات و نشانه ها میزان رشد اجتماعی را در کودکان مشخص می کند. برای مثال، یک کودک پنج الی شش ساله باید بتواند با کودکان دیگر تبادل نظر کند. از دیگران کمک بگیرد و به دیگران کمک برساند. به شرکت در بازی های گروهی علاقمندی نشان دهد و مقررات بازی را رعایت کند. دیگر پذیر بوده و از اعتماد به نفس برخوردار باشد. عواملی از قبیل حمایت و ترحم بی مورد نسبت به فرزندان، عدم واگذاری مسوولیت و امور روزمره ابتدایی به آنان، ایجاد رفاه کاذب، عدم شرکت دادن کودکان در مراسم ها و برنامه های مختلف اجتماعی، تحقیر و سرزنش کودکان، مشاجرات خانوادگی، نداشتن انطباق و هماهنگی با کودک و عدم رعایت بهداشت روانی در خانواده، از جمله موارد بازدارنده رشد اجتماعی در کودکان است.
رشد اجتماعی کودکان تا حدودی متغیراست و در برخی مواقع، رشد اجتماعی و ذهنی کودک با رشد جسمانی او هماهنگ نیست؛ به عنوان مثال، کودکانی که پدرو مادر آنان از یکدیگر جدا شده اند، ممکن است در مسیر رشد اجتماعی دچار اختلال و تاخیر زمانی شوند. شرایط محیطی اجتماعی و اقتصادی و فرصت یادگیری مقررات زندگی در کودکان یکسان نیست. کودکانی که اغلب موارد بیمارند و نیاز به توجه ویژه و مراقبت های خاص دارند، ممکن است در زمینه روابط اجتماعی با مشکلاتی روبه رو شوند، لذا پیشرفت رشد اجتماعی اینگونه کودکان مستلزم کار بیشتر و صرف وقت بیشتر والدین می باشد. یکی دیگر از ابزار مهمی که در رشد اجتماعی و مهارت های ذهنی کودکان تاثیر به سزایی دارد، آشنا کردن آنان با علم و دانش و تکنیک مدرن امروزی است، زیرا کودکانی که از این گونه دانش و تکنیک روز بهره مند نباشند، از زمان عقبند و لذا رشد اجتماعی آنان به کندی صورت می گیرد.
باید اذعان کرد که زندگی که زندگی کودک چیزی نیست مگر تجربه و باید زمینه های تجربه را برای او فراهم ساخت و زندگی اجتماعی را برایش آسان کرد تا بتواند در این رهگذر جامعه را بسازد.
*کارشناس بازنشسته سازمان بهزیستی
