فکرشهر: از قیچی کردن موی بچه‌ها جلوی دوربین با شعارهای سیاسی تا قطع کردن برنامه‌های کودکان برای اطلاع‌رسانی درباره ترور از اتفاقات ناراحت کننده این روزهاست. اما این کنش‌های احساسی خطرناک چه تبعات روحی و روانی روی کودکان درگیر خواهد گذاشت؟
به گزارش فکرشهر به نقل از ایسنا، باز شدن پای بچه‌ها به نا آرامی‌های اخیر را می‌توان از ابتدای مهر امسال به روشنی دید به گونه‌ای که در نا آرامی‌های اخیر برخی شبکه‌های فارسی زبان غیر ایرانی برای کشاندن پای آنها به فعالیت‌های خیابانی محتوا تولید کردند و حتی از آنها خواستند که اقداماتی را در راستای همراهی با اعتراضات انجام دهند. از جمله این اقدامات برداشتن مقنعه در خیابان، شکستن قاب عکس‌های روی دیوار مدرسه و حتی نوشتن شعارهای سیاسی روی تخته کلاس بود. در سطح وسیع‌تر فیلم‌هایی منتشر شد که بچه‌ها در خیابان شعار می‌دادند و یا حتی به تشویق والدین موهایشان را جلوی دوربین قیچی می‌کردند. اقدامی که مسئله سوءاستفاده از کودکان برای اهداف سیاسی در فضاهای مجازی را بر سر زبان‌ها انداخت.
از طرفی دیگر برای خنثی این سمپاشی‌های سیاسی روی ذهن کودکان بعد از حادثه تروریستی تلخ حرم شاهچراغ شیراز و شهادت چند کودک و نوجوان و از دست دادن همه اعضای خانواده یک کودک شیرازی به نام آرتین برخی تصمیم گرفتند علیه آن سمپاشی‌ها در شبکه نهال و ساعات پخش برنامه‌های نوجوان یعنی حدود ساعت ۱۶ اطلاع رسانی انجام بدهند که مورد تعجب و حتی شوک مخاطبان این شبکه و خانواده‌هایشان شد. اقدامی که بعد از گذشت ۲ روز هنوز توضیحی درباره آن داده نشده‌است. اما با واکنش‌های زیادی همراه بود.
شبکه پویا با شعار تبلیغاتی «دوست خوب بچه‌ها» ۱۰ سال پیش تاسیس شد تا یک شبکه امن مخصوص بچه‌ها باشد. شبکه‌ای که قرار است، تمام روز مخصوص بچه‌ها و صرفا به انیمیشن و لایواکشن اختصاص داده باشد. طبیعی است که بسیاری از والدین این شبکه تلویزیونی را به عنوان یک شبکه امن برای کودکان خود انتخاب و بچه‌هایشان را به این امید، ساعت‌ها جلوی تلویزیون رها کنند.
با وجو اینکه در مجموع در این سال‌ها و تا به امروز محتوای این شبکه تلویزیونی برای کودکان تا حد قابل قبولی امن بوده است، اما اینکه چرا این شبکه ویژه کودکان به یکباره تصمیم می‌گیرد، محتوایی بدون فکر و ایده قبلی درباره «ترور» برای بچه‌ها تولید کند، محل پرسش است و به نظر می‌رسد این شبکه نیز حساسیت‌های لازم برای سلامت روانی کودکان در مواجهه با ناآرامی‌ها و اخبارهای تروریستی را در نظر نمی‌گیرد.
در شبکه پویا دقیقا چه اتفاقی افتاد؟
برای بچه‌ها قطعا آن روز یک روز معمولی بود که می‌خواستند، مثل همیشه فارغ از هیاهوی دنیای امروز کارتون ببینند و احتمالا خوراکی مورد علاقه‌شان را بخورند اما شبکه «پویا» به یکباره کارتون را قطع می‌کند و ناگاه مرد جوان با کت مشکی روی صفحه نمایشگر ظاهر می‌شود. لوکیشین بیمارستان رجایی شیراز است. او درست از وسط بیمارستان، میکروفون به دست می‌گوید: «سلام و درود خدمت شما بینندگان خوب شبکه پویا! شما کودکان عزیز! شما آینده‌سازان این کشور! شمایی که قرار هست، سال‌ها در این کشور بمانید؛ نوجوانی کنید، جوانی کنید، میان‌سالی کنید، بزرگی کنید برای این کشور و کارهای بزرگ و خطیر انجام دهید. درس بخوانید، تلاش کنید و در شغل‌های مختلف برای آبادانی این کشور تلاش کنید.
و همین‌طور شما پدران و مادرانی که احتمالا کنار کودکتان هستید و ببیننده این شبکه! شما کودکان عزیز حتما از طریق پدر و مادرتان در جریان قرار گرفتید که دیروز در شیراز اتفاقی افتاد و یک فرد تروریست با اسلحه وارد حرم شاهچراغ شد و خیلی ناجوانمردانه تیراندازی کرد! جالبه بدانید کوچولوهای عزیز که در بین این زواری که آمده بودند، دقایقی در کنار پدر و مادرشان در حرم حضرت شاهچراغ(ع) آرام بگیرند، دعا کنند برای خودشون، برای پدر و مادرشون، برای آینده خودشون و... اما متاسفانه مورد اصابت گلوله قرار گرفتند.
ما امروز صبح در بیمارستان نمازی شیراز بودیم جایی که دوتا از کودکان خوبمون آنجا بستری بودند. یک پسر ۵ ساله و یک پسر یک و نیم ساله که هر دو هم متاسفانه آسیب دیدند. یکی از ناحیه شکم و دیگری از ناحیه مچ دست! اما به لطف خدا و پزشکان حالشان خوب بود و گفتند تا ساعاتی دیگر مرخص می‌شوند اما متاسفانه پدر و مادر و برادر یکی از آن کوچولوها از دنیا رفتند.» در ادامه مجری برای بچه‌ها آرزوهای خوب می کند و باقی ماجرا...
آیا کودکان از اخبار تلخ آسیب می‌بینند؟
وقتی کودک به یکباره این خبر تلخ و ناراحت‌کننده را می‌شنود، در وهله اول می‌شنود که در یک مکان مذهبی ترور و آدم‌کشی اتفاق افتاده است و آنچه در ذهنش نقش می‌بندد، ترس از امامزاده و مکان مذهبی است موضوعی که شاید به سختی بتوان آن را از ذهن پاک کودک حذف کرد اما آیا کودکان از اخبار تلخ آسیب می‌بینند؟
گوهریسنا انزانی (روانشناس) چندی پیش در گفتگو با ایسنا اظهار کرد: «متاسفانه بسیاری از کودکان شاهد تصاویر تلخ حوادث هستند که بعضا جیغ کشیدن، سوگواری، گریه و بی‌تابی بازماندگان را نشان می‌دهد؛ سلامت روان کودکان با مشاهده این اخبار به شدت دچار آسیب می‌شود چرا که به خصوص تا پیش از ۷ یا ۸ سالگی کودکان تفکر انتزاعی را بلد نیستند، یعنی موضوعاتی غیر قابل مشاهده و ملموس را به درستی درک نمی‌کنند و پیامداندیشی را بلد نیستند. کودکان در این سنین دیدگاهی درباره مرگ ندارند به همین دلیل این امکان وجود دارد که دچار آسیب شدیدی شوند.»
وی همچنین درباره علامت‌هایی که یک کودک آسیب دیده از حوادث از خود بروز می‌دهد، اظهارکرد: «در این شرایط ممکن است کودکان دچار پرخاشگری شوند، در حالی که لایه زیرین این پرخاشگری ترس قرار گرفته و آن ترسی نیست جز ترس از تنها ماندن، آسیب دیدن، از دست دادن و...»
این روانشناس کودک درباره علائم دیگری که ممکن است در شرایط مواجهه کودکان با اخبار حوادث اتفاق بیفتد نیز، گفت: «کودکانی که از اخبار حوادث آسیب می‌بینند، ممکن است کابوس‌های مکرری را تجربه کنند. دچار کاهش تمرکز شوند و با پرخاشگری و افسردگی دست و پنجه نرم کنند. علائم استرس، وسواس و تنش درون کودکان شدت می‌گیرد و حتی ممکن است که نتوانند کنترل ادرار و مدفوع خود را داشته باشند. گوشه‌گیری، انزوا گزینی، ترس از تنها خوابیدن می‌تواند از دیگر علائم کودکان باشد و آنها معمولا حس ناامیدی شدیدی را تجربه می‌کنند. در این شرایط استرس، علائم وسواس فکری و وسواس رفتاری در کودکان افزایش پیدا می‌کند و به همین دلایل ممکن است کودکان ناخن‌هایشان را بجوند یا موهای خود را بکنند.»
اجازه بدهید بچه‌ها در حاشیه امن خود باقی بمانند
از سوی دیگر باز شدن پای بچه‌ها به نزاع‌ها و درگیریهای سیاسی در همه ابعاد می‌تواند برای آنها به لحاظ روحی و روانی مشکل‌ساز باشد تصاویر پخش شده از بچه‌ها از قیچی کردن موهایشان و دادن شعارهایی همراستا با ناآرامی‌های اخیر از اتفاقات تلخی بود که متاسفانه ویدیوهای آن در فضای مجازی منتشر شد.
زهرا رازینی (فعال حوزه کودک) معتقد است: «کودکان تا قبل از سن ۱۲ سالگی مفاهیم انتزاعی را متوجه نمی‌شوند و برای هر مفهوم انتزاعی حتما باید مثال‌های ساده‌ای وجود داشته باشد که مفهوم را برای کودک قابل لمس کند. بنابرین کودک تا قبل از ۱۲ سالگی مفاهیم عدالت، آزادی، برابری اجتماعی و مفاهیم از این دست را متوجه نمی‌شود. با چنین تعریفی باید حواسمان باشد که کودکان در معرض این اخبار و چالش هایی از این دست نباشند.»
او ادامه می‌دهد: «اگر حتی کودکان ما سوال و نگرانی در این باره داشته باشند، بهتر است با زبان ساده با آنها صحبت کنیم و اصلا لازم نیست آنها را از جزئیات مطلع کنیم. آنها باید در هر شرایطی حمایت ما بزرگترها را داشته باشند؛ زیرا آنها شرایط بحرانی را خوب درک می‌کنند و احساس می‌کنند که دارد یک اتفاقی می‌افتد. آنها احساس اطرافیانشان را درک می‌کنند و ممکن است بترسند از اینکه برای خودشان و یا خانواده‌شان اتفاق بدی بیفتد. کودک چون درک و تفکر پایین‌تری دارد، ممکن است ایجاد چنین ترس‌ها و اضطراب‌هایی بر زندگی آینده آنها تاثیر زیادی بگذارد.»
رازینی اضافه می‌کند: «قطعا همه ما می‌دانیم که یکی از اصول امنیت کودکان فراهم کردن محیط امن و مطمئن برای آنهاست که بدون همکاری خانواده و حکومت‌ها به دست نمی‌آید. همه باید حواسشان به امنیت روانی کودک باشد و در برابر استفاده ابزاری از کودکان در نقش‌ها و چالش‌های سیاسی و تک‌تک اتفاقاتی از این دست بی‌تفاوت نباشند. باید از کودک خودمان و حقوقش شروع کنیم؛ از حقوق کودکمان دفاع کنیم تا بچه‌ها در کنار هم فضای ذهنی و روانی آرام‌تری داشته باشند. اجازه دهیم که آنها در حاشیه امن خود چه در خانه و مدرسه و مهد کودک و چه در پارک و خیابان باقی بمانند.»
این فعال حوزه کودک تاکید می‌کند: «به هر نحوی که شده جلوی شکستن حریم کودک را بگیریم و مواظب چیزی که آنها می‌بینند و می‌شنوند، باشیم. فرقی ندارد استرس به کودکان از طرف چه کسی باشد؛ ما در هر صورت باید از حقوق کودکان و امنیت روانی آنها دفاع کنیم.»
اگر کودک در شرایط آشوب قرار بگیرد به او جفا شده‌است
حسین حق‌پناه (کارشناس سواد رسانه‌ای) نیز درباره استفاده‌های ابزاری از کودکان برای مقاصد سیاسی مختلف و همچنین تولید فیلم و ویدیوهایی از آنها که همراهی آنها را در کنش‌های سیاسی این روزها نشان می‌دهد با ایسناپلاس گفتگو کرد. حق پناه در این باره گفت:«اگر بخواهیم همه تعارف‌ها را کنار بگذاریم و بپذیریم که با تربیت سیاسی و تربیت ایدئولوژیک مخالف نیستیم؛ بلکه می‌دانیم در سند آموزش کشور، مقوله تربیت ساحت کلی دارد و ساحت تربیت سیاسی هم در این سند، کم‌ارزش نیست اما مسئله از اینجا شروع می‌شود که نگاه ما صرفا سیاسی است یا تربیتی؟ اگر مسیر ما تربیتی است، فرزند من باید در مسیر رشدش به مرور با مفاهیم عدالت، قدرت، آزادی آشنایی پیدا کند و مسئله نپذیرفتن ظلم و مبارزه با آن را یاد بگیرد و این موضوع بخشی از سلامت فرزند من را شامل می‌شود اما در هر سنی محدودیت‌هایی وجود دارد. در شراط حساس فعلی نگاه تربیتی کمرنگ و بیشتر نگاه سیاسی قالب است. »
حق‌پناه درباره استفاده ابزاری از کودکان در کنش‌های سیاسی می‌گوید: « من به عنوان یک جناح سیاسی یا یکی از طرفین دعوا نمی‌توانم از کودک به عنوان ابزار سیاسی استفاده کنم؛ نه باید او را به کف خیابان بکشم و نه در گیر کنش سیاسی کنم. این موضوع چپ و راست و انقلاب و ضد انقلاب هم ندارد. اگر فرزند من در شرایط آشوب قرار بگیرد، در واقع من به او جفا کرده‌ام؛ حتی اگر یک تجمع انقلابی باشد.»
او ادامه می‌دهد: «کودک یا نوجوان نمی‌تواند به راحتی و یا مستقل از اطرافیانش تصمیم بگیرد و کنش سیاسی داشته باشد و اگر هم کسی او را مجبور به این کار کند، دچار اضطراب و ترس می‌شود و قرار دادن او در میدان مبارزه مخل رشدش خواهد بود.»
اتفاق شبکه پویا غلبه کنش احساسی بر کنش عقلانی بود
حق‌پناه درباره پخش برنامه‌ای با مضمون ترور از شبکه پویا نیز می‌گوید: «ما از اتفاق شبکه پویا برای این ناراحت هستیم که کودک با تماشای این برنامه دچار ترس و اضطراب می‌شود. حتی ممکن است، دچار فوبیا شود زیرا بدون آمادگی ذهنی او را درگیر صحنه خشونت‌آمیز کردیم. بنده مدیران شبکه پویا را می‌شناسم و می‌دانم آنها از اساتید سواد رسانه‌ای هستند اما در این مورد فکر می‌کنم که آنها در یک فضای احساسی قرار گرفتند و کنش احساسی آنها بر کنش عقلانی‌شان غلبه کرده است. متاسفانه به این موضوع توجه نشده بود که اگر قرار است،چنین تصاویری از شبکه پویا پخش شود، باید مکررا پیام داده می‌شد تا والدین متوجه شوند که چه برنامه‌ای قرار است پخش شود.»
کودک نباید دعوت به کنش‌گری سیاسی شود
او همچنین اضافه می‌کند: «من نمی‌گویم که مطلقا کودک را درگیر امر ایدئولوژیک نکنیم اما نباید آنها را دعوت به کنش‌گری کنیم. مثلا اگر مادری می‌خواهد در یک تجمع سیاسی شرکت کند، اشکالی ندارد فرزندش را با خودش ببرد اما نباید به او فشار بیاورد که شعار دهد و...کودک در سنین بالاتر خودش می‌تواند انتخاب کند که چه مسیری را دوست دارد؟ در واقع کلیدواژه این گفتگو انتخاب است. ما مشکلی نمی‌بینیم که یک نوجوان با استدلال و تفکر دست به انتخاب بزند و کنش سیاسی داشته باشد؛ حتی اگر آن کنش از نظر ما غلط باشد، صرف اینکه از روی استدلال است، آن کنش ارزشمند خواهد بود. چون نوجوان یاد می‌گیرد که نباید نسبت به اطرافش بی‌تفاوت باشد. اما در صورت اشتباه می‌توانیم با او گفتگو کنیم و عواقب رفتارش را به او یادآور شویم و حتی شکل کنش را تصحیح کنیم.»
حق‌پناه با اشاره به تشویق رسانه‌های معاند بر حضور نوجوانان در کف خیابان در راستای ناآرامی‌های اخیر گفت: «تلاش جریان ضد انقلاب برای استفاده از نوجوانان در کف خیابان آن هم با تکیه بر هیجانات و بدون توجه به حق انتخابش عملی تقبیه شده است؛ زیرا او فقط در بستر آشوب و ناامنی قرار می‌گیرد و در نهایت به نا حق متهم می‌شود.»
او درباره حضور نوجوانان در راهپیماهایی مثل ۱۳ آبان نیز می‌گوید: «در راهپیماهایی که در راستای روز دانش‌آموز و یا روز دانشجو برگزار می‌شود،اگر نوجوانی بر اساس انتخاب خودش کف خیابان بیاید و شعار «مرگ بر آمریکا» بدهد، این ارزشمند است، زیرا این حضور بر اساس انتخاب آگاهانه بوده است.»
حق پناه در پایان در جریان قراردادن کودکان و همدردی آنها با کودکان آسیب‌دیده در حوادث تروریستی گفت:«در عصر دیجیتال نمی توان کودک و نوجوان را از مواجهه با حوادث و رویدادهای اجتماعی و سیاسی مطلقاً بی‌خبر نگه‌داشت اما خیلی مهم است که با زبان هنری و بیان غیرمستقیم و کنترل‌شده روایت را انجام دهیم. مثلاً همین شبکه پویا پویش نقاشی #برای_آرتین راه‌انداخته که چند هزار نقاشی کودکانه هم تا الان برای همدردی و همدلی دریافت شده اما پخش مستقیم از بیمارستان، آن‌هم با روایت مجری‌ای که به ادبیات و زبان کودک مسلط نیست اقدام عاقلانه‌ای به نظر نمی رسد. اتفاقا در چنین شرایطی بیش از هر زمان به روایت هنرمندانه و جذاب برای مخاطب کودک و نوجوان نیاز داریم.»
