احیای زمین با گیاهان شورپسند و آبهای غیر متعارف

فکرشهر: خشکسالی های پی درپی و برداشت و مصرف بی رویه آب از منابع زیر زمینی و سطحی در سال های اخیر در نقاط مختلف کشور باعث شده تا بسیاری از دشت ها از لحاظ برداشت آب ممنوعه اعلام و بخش عمده ای از اراضی کشاورزی نیز به شوره زار و بیایان تبدیل شود.
این واقعیت انکارناپذیر است که ”زیستن“ بدون آب امکان پذیر نیست و با وجود آن که بیش از ۷۰ درصد سطح کره زمین پوشیده از آب است، نزدیک به ۹۹ درصد آن را آب دریاها و یخچال های طبیعی تشکیل می دهد و تنها حدود 2 درصد سطح کره زمین را آب های قابل دسترس و مناسب برای مصارف گوناگون شامل می شود.

به گزارش فکرشهر، منابع آب قابل استفاده بشدت وبه طور فزاینده در معرض آلودگی آلاینده هایی همچون فاضلاب های خام (تصفیه نشده)، پساب های صنعتی، باقی مانده های سموم و کودهای شیمیائی محلول قرار دارند، طوری که همه ساله حجمی معادل ۲۰ میلیارد تن ضایعات و آلاینده به چنین منابع آبی قابل دسترسی تخلیه می شود. 

بدین ترتیب و با توجه به افزایش روز افزون جمعیت جهان، سهم دسترسی انسان به منابع خاک کشاورزی و آب مطلوب، بشدت رو به کاهش است، به همین دلیل متخصصان کشاورزی فناوری های نوینی را برای رویارویی با کاهش کمی و کیفی منابع آب و خاک به کار گرفته اند. 

یکی از گزینه های نوین برای بهره برداری از منابع موجود در مناطق خشک و نیمه خشک، توجه به ”تنوع زیستی“ فراهم آمده در این مناطق همچون امکان استفاده ازگیاهان جایگزین مانند گیاهان شورپسند است.

هم کنون بیش از 32 هزارو 200 کیلومتر از مناطق خشک و بیابانی ساحلی خالی از سکنه است و چنانچه اقداماتی برای تبدیل این نواحی به مناطق مولد اعمال شود، بیشتر این مناطق مکان هایی مناسب و دلپذیر برای اقامت هستند.

یک جایگزین برای تولید مواد غذایی در اراضی ساحلی مناطق خشک، انتخاب و کشت آن از جمله گیاهانی است که امکان رشد آنها در خاک های شور (و یا شور و سدیمی) وجود داشته باشد و برای عملیات آبیاری این گیاهان بتوان از آب های نامتعارف (از نظر شوری) و یا آب دریا به صورت مستقیم استفاده کرد چنین گیاهانی هالوفیت یا شورپسند نامیده می شوند و تحقیقات نشان می دهد که برخی از گیاهان همچون ”آتریپلکس“ از نظر تولید محصول (علوفه) و میزان پروتئین با گیاه یونجه برابری می کند.

املاح اضافی که جذب گیاه شده است را می توان پس از برداشت، آبشویی کرد و آزمایش های مقدماتی درباره مصرف این گیاه برای تعلیف دام ها، نشان می دهد که املاح جایگزینی آن در جیره غذائی برخی دام ها درآینده امید بخش است. 

سایر گیاهان از جمله گونه ای 'سالیکورنیا' از نظر تولید دانه که محتوی مقادیر قابل ملاحظه ای روغن خوراکی و پروتئین است، در مراحل بررسی و نتیجه گیری است.

آزمایش های متعدد و متراکمی در جریان است تا بتوان از آب دریاهایی که آبزیان در آن زیست می کنند را به دلیل غنی بودن آب آنها از ازت برای آبیاری گیاهان شورپسند به مصرف رساند، مقادیر رشد بسیار قابل ملاحظه در آزمایش هایی که درآنها از چنین آب های محتوی ازت زیاد، برای عملیات آبیاری گیاهان شورپسند به کاررفته، گزارش شده است طوری که این قبیل گیاهان شور پسند ممکن است درآینده منابع غذایی قابل ملاحظه ای برای تغذیه انسان و دام ها محسوب شوند.

با توجه به افت کیفیت آب و خاک کشاورزی به دلیل خشکسالیهای پی در پی بویژه در استان بوشهر، کشت گیاهان شورپسند (گیاهان شور زی) ضروری است.

گیاهان شورپسند گیاهانی هستند که می توانند با آب دریا و دیگر آب ها و خاک های شور هم زیستی کنند و می توان از آب دریا برای آبیاری آنها استفاده کرد. 

با توجه به منابع سرشار آب دریا این گیاهان کمک بسیار خوبی برای مهار بیابان و بیابان زدایی هستند و چندین کشور از این گیاهان در زیست بوم خود استفاده می کنند.

گیاهانی همچون حرا، سالیکورنیا و اسفناج باغی در گروه گیاهان شور پسند قرار دارند.

گیاهان بوته ای شورپسند بر روی خاک هایی که شوری سولفاته - کلریده دارند و یا نزدیک سفره های آبی زیرزمینی قرار گرفته اند نظیر فرورفتگی های سولونچاک (شور و قلیایی) و سولونچاک های سواحل رشد می کنند که دارای برگ های کوچک یا بی برگ هستند.

گیاهان شور پسند دارای ترکه یا سرشاخه های جوان ضخیم و ماشوره ای و معمولاً دارای برگهای گوشتی هستند شیره سلول از محلول نمک های سولفاته و کلراته اشباع است.

گاهی اوقات تا 45 درصد وزن خشک مطلق برگ ها را نمک تشکیل می دهد فراوانی نمک های محلول در آب باعث افزایش فشار اسمزی شیره سلول و به تاخیر انداختن تبخیر و تعرق می شود و در بعضی از گیاهان شورپسند فشار اسمزی به 200اتمسفر نیز می رسد.

رییس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهرگفت: افت کیفیت آب و خاک بویژه دراستان بوشهر ما را برآن داشت تا از اراضی که قابلیت کشاورزی ندارند و یا این ظرفیت در آنها کم است، بهره برداری کنیم.

فرهاد فخری افزود: در این ارتباط از سال 74بحث استفاده از گیاهان شورپسند در بوشهر مطرح شد که تا چند سال به صورت چند پروژه تحقیقاتی در استان کلید خورد.

وی اضافه کرد: با توجه به این که چند گونه شور زیست در استان بوشهر وجود دارد درخواست ایجاد مرکز ملی مرتبط با گیاهان شور زیست دراستان مطرح که با همکاری استاندار وقت یک پایگاه و ایستگاه تحقیقاتی راه اندازی شد.

فخری بیان کرد: همچنین دراین ارتباط ساختار اداری در ارتباط با گیاهان شور زیست تهیه و ساختار علمی نیز در وزارت جهاد کشاورزی دراین زمینه به تصویب رسید.

وی گفت: هم اکنون زمینی در منطقه دلوار برای ساخت ایستگاه تحقیقاتی گیاهان شور پسند در نظر گرفته شده که در دست ساخت است و فاز اول این ایستگاه در بهمن امسال افتتاح می شود.

رییس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر با بیان این که ایستگاه گیاهان شور پسند در استان بوشهر منحصر به فرد است گفت: فازهای بعدی این پروژه که شامل توسعه مزارع و ورود تکنولوژی از خارج است نیز در گام های بعدی دنبال خواهد شد.

وی اظهارکرد: بهترین کشتی که می توان در زمین های شور استان بوشهر داشت کشت علوفه ای و دانه های روغنی صنعتی است.

فخری گفت: بیش از 500 گونه شور زیست در استان بوشهر امکان کشت دارند که از بین آنها تعداد محدودی اقتصادی است و هم اکنون کارشناسان در مرحله شناسایی و ایجاد بانک ژن (محل ذخیره بذر و نگهداری) آنها هستند.

وی اضافه کرد: بهترین اراضی مستعد کشت گیاهان شور پسند در استان بوشهر زمین های اطراف رودخانه حله و موند شناسایی شده است زیرا به دلیل وجود املاح زیاد آب این رودخانه مناسب کشاورزی نیست.

فخری یادآورشد: هم اکنون حدود 400 هزار هکتار اراضی شور و یا دارای مشکل شوری دراستان بوشهر شناسایی شده که بخشی از آنها را می توانیم زیر کشت گیاهان شور پسند ببریم.

وی ادامه داد: در کشت گیاهان شور پسند امکان استفاده مستقیم از آب دریا و آب شور رودخانه ها وجود دارد که در شرایط خشکسالی و کم آبی این امر کمک زیادی به بخش کشاورزی است.

فخری اظهارکرد: توسعه گیاهان مانگرو (حرا)، استفاده از آبهای شور برای تولید جلبک ها و استفاده از رودخانه ها برای تولید انبوه علوفه مورد نیاز دامها از جمله طرح های در دست اجراست.

وی بیان کرد: برای اجرای این پروژه در سطح 100 هکتار و انتقال تکنولوژی و تجهیز دستگاههای آزمایشگاهی 100 میلیارد ریال اعتبار پیش بینی شده است که با توجه به اهمیت اجرای این طرح استاندار و معاونت علمی فناوری رییس جمهوری برای همکاری و حمایت از این پروژه قول مساعد داده اند.

فخری اظهارکرد: با توجه به خشکسالی های پی در پی و کاهش شدید منابع زیرزمینی آب که از نظر علمی غیر قابل جبران است و این امر باعث می شود که در آینده بخشی از زمین ها غیر قابل استفاده شود استفاده از آبهای غیر متعارف ضروری است.

وی گفت: در این شرایط با توجه به وجود منابع آب شور رودخانه ها و دریا در استان بوشهر که توان و ظرفیت تولید بالایی دارند اگر زمینه استفاده از آبهای شور و خاک هایی که دارای مشکل شوری هستند، فراهم شود می توانیم یک منبع جدید انرژی (کالری) برای بخش کشاورزی داشته باشیم.

فخری بیان کرد: تولید علوفه به صورت طبیعی با استفاده از آبهای شیرین هزینه بر و مصرف آب بالایی دارد، این درحالی است که گیاهان شور پسند منبع تامین کننده آب آنها هزینه زیادی ندارد و تولید آن اقتصادی است.

وی ادامه داد: استان بوشهر هم اکنون به صورت سنتی از گیاهان شور پسند استفاده می کند که با اجرای این طرح پیش بینی شده است، بوشهر در آینده به سمت تولید گیاهان شور پسند برود.

معاون امورعمرانی استانداری بوشهر گفت: با توجه به خشکسالی های پی در پی و کمبود منابع آبی، طرح کشت گیاهان شور پسند در این استان درقالب طرحی نوین تدوین شده است و به صورت پایلوت اجرا خواهد شد. 

شاپور رستمی افزود: جهاد کشاورزی این استان باید راهکارهای تغییر الگوی کشت برای کاهش مصرف آب را ارایه کند تا بتوان از منابع آبی موجود بیشترین بهره وری را داشته باشیم.

وی اضافه کرد: مدیریت مصرف آب به عنوان یک فرهنگ باید در دستور کار مردم در حوزه های کشاورزی و شرب قرار گیرد تا از بحران کم آبی عبور کنیم.

رستمی با اشاره به این که بیشتر مصرف آب در بخش کشاورزی است تصریح کرد: سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر موظف است با ترویج طرح الگوی مصرف در میان کشاورزان آنان را مکلف به اجرا آن کند.

دبیر کمیته تحقیقات شرکت سهامی آب منطقه ای استان بوشهر گفت: رویکرد نوین درمدیریت مصرف بهینه آب با مدیریت آبهای نامتعارف امکان پذیر است. 

جابر مظفری زاده افزود: استان بوشهر با داشتن بیش از 2.6 میلیارد مترمکعب آبهای نامتعارف سطحی، بیش از نیم میلیارد مترمکعب پساب شهری، زهاب کشاورزی و منابع قابل توجه آبهای نامتعارف زیرزمینی، ظرفیت عظیمی از آبهای نامتعارف را در خود جای داده است که علاوه براین، پهنه های وسیعی از دشتهای این استان به دلیل شوری خاک با وجود شوره زارها، بدون استفاده مانده است.

وی ادامه داد: به دلیل برداشت بیش از حد بخش کشاورزی از آبهای شیرین و متعارف، حفر چاههای غیر مجاز، بهره وری پایین آب در بخش کشاورزی و نیز بروز خشکسالی و تغییر اقلیم، وضعیت منابع آب استان بوشهرا ز لحاظ پایداری در وضع بسیار نامطلوبی است.

مظفری زاده از بین رفتن حجم عظیمی از آبهای شیرین، خشک شدن برخی از آبخورهای مهم و کم آب شدن همه دشت های استان تنها بخشی از پیامدهای منفی عدم مصرف بهینه آب عنوان.

به گزارش ایرنا وی بیان کرد: شورورزی به معنای استفاده از آب شور و خاک شور برای تولید گیاه، علوفه، ماهی و میگو، برق، نمک و سوخت زیستی، مواد معدنی برای خوراک پتروشیمی ها ،صنایع دامپروری، دارویی و بهداشتی است.

مظفری گفت: به دلیل ظرفیت های موجود در استان بوشهر، پیشنهاد این استان به عنوان پایلوت پژوهش، مطالعات کشت و صنعت شورورزی و آبهای نامتعارف کشور در دستور کار قرار گرفته است.