فکرشهر - محمدمهدی مشایخی*: در حالی ششمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا در کشور آغاز به کار کرده اند که با وجود گذشت بیش از دو دهه از زمان تشکیل، این نهاد مردم محور علیرغم تأثیرات مثبتی که در توسعه شهر و روستا داشته اند، ولی به جایگاهی که در قانون اساسی برای آنها پیش بینی شده است، دست نیافته اند و در پاره ای از مواقع به بیراهه نیز رفته اند و به دلایل مختلف مثل تضاد منافع فردی اعضا، تعصب بر روی مسایل قومی و قبیله ای، فشار نهادهای خارج از شورا برای اعمال نظراتشان و...، خود مانعی بر سر توسعه و آبادانی بوده اند؛ و اکنون زمان آن رسیده تا از تجربه های گذشته درس بگیریم و با تقویت قوت ها و رفع نقاط ضعف، تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم و بدین شکل مسیر پیشرفت و توسعه همه جانبه را هموارتر سازیم.
یکی از موضوعاتی که باید در مدیریت شهری به آن توجه ویژه داشته باشیم، رشد فزاینده جمعیت شهری است که خود معلول عوامل مختلفی از جمله تغییرات و تحولات آموزشی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، رفتاری و زیرساختی در دهه های گذشته است و پیامد آن، فراهم شدن فرصت ها و البته تهدیدات است و البته که کفه ترازو به سمت تهدیدها سنگینی می کند.
رشد فزاینده جمعیت شهری می تواند فرصتی برای کارآمدی در زمینه های اقتصادی و بهره وری منابع، فقرزدایی، رفاه شهروندان، بهبود فرصت های آموزشی، افزایش بهداشت عمومی و به طور کلی ارتقای کیفیت زندگی ساکنین شهرها به وجود آورد، اما از سوی دیگر، براساس مطالعات علمی، می تواند باعث ایجاد مشکلات عدیده در حوزه اجتماعی، اقتصادی، کالبدی، زیست محیطی و به طور کلی توسعه ناپایدار شود. نارضایتی شهروندان از گرانی مسکن، آلودگی محیط زیست، نارسایی خدمات شهری، ترافیک و مواردی از این قبیل، بیانگر وجود ضعف های بنیادین در مدیریت شهری است که بر همین اساس باید مسوولیت ها و نقش های جدیدی را برای مدیران اجرایی و شهری تعریف کرد.
با توجه به افزایش جمعیت شهری و به تبع آن مشکلات مدیریت شهری از یک سو و ناکارآمدی طرح های توسعه اجراشده در شهر از سوی دیگر، بیش از گذشته نیازمند اتخاذ تدابیر جدید و ارائه نگاهی نو به مدیریت شهری هستیم که این نگاه ابتدا باید در شورای شهر به عنوان نهاد راهبر شهری به وجود آید. به عبارت دیگر، اعضای شورای شهر و مردم باید به این نتیجه برسند که شورا در یک جایگاه تصمیم سازی، تصمیم گیری و برنامه ریزی قرار دارد و می بایست حوزه اجرایی را به شهرداری بسپارد و از طریق مکانیسم های مختلف قانونی، بر نحوه اجرای استراتژی ها و برنامه ها نظارت کند. در صورت تحقق چنین دیدگاهی و پذیرفتن نقش تصمیم گیری، برنامه ریزی و نظارتی از سوی شورا، می توان امیدوار بود که توسعه شهری به معنای واقعی حاصل شود.
امروزه، پارادیم های نوینی که مبتنی بر نگاه استراتژیک هستند در دنیا و حتی برخی از شهرهای کشورمان در حال اجرا است که از آن جمله می توان به برنامه ریزی سیستمی و مشارکتی، طرح های ساختاری - راهبردی و استفاده از سیستم های هوشمند در توسعه شهری اشاره کرد.
در حال حاضر، به ناچار باید به سمت و سویی حرکت کنیم که اولین و مهم ترین خواسته و مطالبه مردم از نمایندگان خود در شورای شهر، داشتن برنامه راهبردی و بلند مدت، ایفای نقش تصمیم سازی و تصمیم گیری و واگذاری مرحله اجرا به شهرداری باشد، موضوعی که متأسفانه در سنوات گذشته به آن توجهی نشده است و حاصل آن، وضعیت فعلی شهر برازجان است. این که براساس تصمیمی لحظه ای و مبتنی بر فضای احساسی و گاهی اوقات پوپولیستی، ساخت میدان یا نصب المان یا حتی اجرای بولوار در سطح شهر انجام می شود و پس از صرف هزینه های گزاف به اشتباه بودن اجرای آن پی می برند، ناشی از همین نگاه است.
به نظر نگارنده، با توجه به شرایط کنونی شهر برازجان، در مدیریت شهری باید از الگوی مدیریت و برنامه ریزی مشارکتی که از نظریه های علمی مثل نظریه سیستم ها، نظریه تصمیم، نظریه مشارکت، نظریه دموکراسی، پارادایم توسعه پایدار، نظریه عدالت اجتماعی و مانند اینها تأثیر پذیرفته است، بهره بگیریم. از مهم ترین ویژگی های مدیریت مشارکتی در مدیریت شهری، استفاده از خرد جمعی و مشارکت آحاد جامعه در تصمیم گیری هاست. بدیهی است در صورت مشارکت شهروندان در تصمیم گیری، آنها در اجرای تصمیمات اتخاذ شده نهایت همکاری و مساعی را خواهند داشت و به نوعی احساس مسوولیت اجتماعی در بین شهروندان تقویت شده و زمینه ساز پویایی شهر و شهروندان خواهد شد.
البته باید توجه داشت که این رویکرد با آنچه در سال های اخیر در زمینه مشارکت شهروندان در شهر برازجان و بسیاری دیگر از شهرهای کشور اتفاق افتاده است، متفاوت خواهد بود. نوع نگاه دولت یازدهم و دوازدهم به سازمان های مردم نهاد و شعار این دولت در زمینه بهره گیری از نظرات مردم در اداره امور سبب شد تا شاهد برخورد نمایشی و آمارمحور به این موضوع از سوی مدیران شهری و اجرایی باشیم که معمولا در حد چند جلسه و گرفتن عکس های تبلیغاتی با سمن ها خلاصه شده و بازدهی خاصی از این جلسات حاصل نشد. البته نباید فراموش کنیم که این جلسات گاهی برای هر دو طرف مزایایی داشته است؛ یعنی از یک سو مدیر شهری توانسته به محتوای تبلیغاتی و گزارش عملکرد صوری خود دست یابد و از سوی دیگر برخی از افراد به اسم فعال اجتماعی در جلسات نمایشی شرکت کرده اند تا بتوانند امتیازات و منافع شخصی خود را مطالبه کنند، در حالی که در مدیریت مشارکتی، مقصود از مشارکت شهروندان یک مشارکت همگانی، سیستماتیک و مستمر از سوی شهروندان در تصمیم گیری هاست، به نحوی که افزایش تعهد شهروندان در اجرای تصمیمات را به دنبال داشته باشد و بدین طریق شاهد رشد خلاقیت و نوآوری در تمام حوزه های مدیریت شهری باشیم.
به طور قطع، برای اعمال این مشارکت باید بهره گیری از سیستم های هوشمند در تصمیم گیری چند معیاره و فناوری های رایانه ای در دستور کار قرار بگیرد که در مورد کاربرد و مزایای چنین سیستم هایی باید در فرصتی دیگر و به طور مفصل به این مهم پرداخت.
*کارشناس ارشد مدیریت
