ثبت کوچک ترین دمام دنیا در گینس باعث افتخار خواهد بود

فکرشهر ـ محمد محمدزاده فرد: کمی دور و بر شهر و محل زندگی ات را که نگاه کنی، جوانان بسیاری می بینی که در سکوت و برای دل خود با عشق و امید زندگی کرده و اقداماتی خاص و منحصر به فرد انجام می دهند؛ کارهایی که شاید برای بعضی بی اهمیت باشد و برخی نیز نادیده اش انگارند ولی همین کارهای کوچک، اگر در نقطه ی دیگری از جهان و حتی ایران بود، در بوق و کرنا می شد و به سمع و نظر جهانیان می رسید.

محمد جمالی نسب، یکی از همین جوانان است. متولد سال63 و ساکن شهر برازجان. نوجوان بوده که دمام زنی و دمام سازی را شروع می کند، حالا دیپلم دارد و کارگر بخش خصوصی است ولی همچنان با عشق «دمام» می سازد و می گوید برای امام حسین (ع) و بدون طمع مسایل مالی، دمام ها را ساخته و به مساجد و کسانی که می خواهند، هدیه می دهد. او که کوچک ترین دمام واقعی دنیا را با رعایت تمامی اصول فنی و کاربردی با استفاده از چوب و چرم واقعی و سوزن ها و بندهای به جا و اصولی در سایز 8 میلیمتر، ساخته، آرزویی دوست داشتنی دارد و می گوید اگر این دمام، ثبت گینس شود، به عنوان یک برازجانی و یک بوشهری به آن افتخار خواهم کرد.

ـ از کی و کجا با «دمام» آشنا شدید؟

 سال 78 با دوستانم به حسینیه بهزادی که در محله امان بود می رفتم؛ محله کلیجا؛ آنجا با «دمام» آشنا شدم. از دمام زدن شروع کردم و در واقع دمام زنی را یاد گرفتم. آن جا که بودیم، بعضی وقت ها دمام موقع تمرین پاره می شد و کسی را می آوردند تا برایمان دمام را تعمیر کند. آن زمان شخصی بود به نام مرحوم حسین شنبدی که می آمد و دمام های پاره را تعمیر می کرد. چون من بچه بودم در کشیدن طناب های دور دمام ها کمکشان می کردم؛ اما چون هر بار که می خواستند بیایند دمام را درست کنند چند روز طول می کشید، برای همین تصمیم گرفتیم که خودمان دمام ها را درست کنیم. به همراه فرزندان بهزادی ـ امیر و امید ـ شروع کردیم به دمام بستن.

ـ پس از 78 دمام بستن را شروع کردید؟

 نه؛ سال 78 دمام زدن را شروع کردم و از سال 80 ساخت دمام را.

ـ یعنی 17ساله بودید که دمام درست می کردید؟

 بله.

ـ چه شد که به فکر ساخت دمام های کوچک افتادید؟ 

چون علاقه به دمام داشتم، همیشه دوست داشتم دمام کوچکی برای خودم داشته باشم، ولی نمی دانستم از چه وسیله ای برای گردی دو طرف دمام استفاده کنم که تنظیم باشد. تا این که یک روز بر حسب اتفاق یک لوله پُلیکا دیدم و از روی لوله پُلیکا شروع به ساختن کردم. البته آن زمان که شروع به ساخت کردم، چیزهای متفاتی را تست می کردم تا ببینم کدامشان خوب است؛ مثلا نمی دانستم برای «چَنبَر» از چه چیزی استفاده کنم.

ـ چَنبَر؟! 

چنبر به بندی گفته می شود که پوست را اول نگه می دارد. من اول از کش استفاده کردم، اما کش معمولی را وقتی گره می زنی برجسته می شود و مشخص است و باز فکر کردم که از چه چیزی استفاده کنم و مرتب شیوه ام را تغیر می دادم؛ تا اینکه رسیدم به کش پول؛ ولی برای دمام هایی که خیلی کوچک هستند از سیم استفاده کردم.

ـ به جزء لوله پُلیکا روی چه وسیله های دیگری ساخت دمام کوچک را امتحان کردید؟

 قوطی شیر، قوطی رب و امثالهم... بعد که دیدم لوله پُلیکا وسیله خوبی برای ساخت دمام است، همین طور ادامه دادم تا جایی که پارسال حدود 500 دمام برای بازار ساختم. در واقع یکی از دوستانم ـ آقای نیکنام ـ که از دمام سازان شهر است، سفارش گرفتم و برایشان ساختم. امسال هم دکتر بزرگمهر کارهایم را که دید به من پیشنهاد داد که کوچک تر از آن ها را هم بسازم. من قبول کردم ولی گفتم اول یک بار تست می کنم اگر شد، انجامش می دهم؛ چون سوزن زدن و دوختن دمام های کوچک خیلی سخت است. یکی را ساختم و خوشبختانه با موفقیت انجام شد.

ـ به نظر می رسد الان شما به جز لوله پُلیکا از چوب هم استفاده می کنید؟

 بله. از چوب هم استفاده می کنم.

ـ چوب درخت خاصی استفاده می شود؟ 

چوب خاصی نیست ولی من از چوب نارنج استفاده می کنم.

ـ داخلش را خالی می کنید؟

بله. داخلش را خالی می کنم. کارش مثل دمام بزرگ است و همان کارها را نیاز دارد. ضمن این که کوچک است و سوزن زدنش خیلی سخت است.

ـ فرمودید چوب را باید پیدا کرد و خراطی رفت و... . کمی بیشتر درباره کارتان بگویید. 

کار با چوب که یک سری سختی خاص دارد؛ تا چوب را پیدا کنم، بعد بروم تراش بزنم، داخلش را خالی کنم، بعدش سمباده بزنم، بعد رنگ، بعدش روغن جلا و... . ولی با لوله خیلی کار راحت تر است و زمان وهزینه ساختش کمتر است.

ـ دمام های کوچک زیادی هست که به نظر می رسد اصول صحیح ساخت دمام در آن ها رعایت نشده و به نوعی تقلبی هستند و تزیینی!؟

 در نمونه کارهایی که من دیده ام، از چنبر استفاده نشده و به جای چنبر پوست را روی چوب یا لوله پُلیکا می چسبانند و بعد یک لایه کاموا استفاده می کنند و از زیر آن بندش را رد می کنند. در واقع شاید نمونه های کوچک تر از کار من هم باشد، هر چند تا به حال دمامی به این سایز ندیده ام ولی فکر نکنم مانند کار من باشد، چون من دمام های کوچکم را هم به همان شیوه ی دمام های بزرگ می سازم؛ یعنی برای ساخت آنها «میان بر» نزده ام.

ـ یعنی تمام اصول ساخت دمام را رعایت می کنید؟ حتی در دمام های 8 میلیمتری؟

 بله دقیقا. حتی محل سوراخ ها.

ـ این دمام های کوچک یک سانتی و ریزتر را با چشم غیر مسلح ساختید؟ 

بله. شاید اگر از ذره بین استفاده کنم، بتوانم کوچک تر از این ها را هم بسازم و ظریف تر. البته چون پوست خیلی سفت است، سوزن هایی که برای سوراخ کردن استفاده می شوند، خیلی مهم هستند. برای رد کردن سوزن خیلی اذیت می شوم.

ـ ساخت هر دمام چقدر زمان می برد؟

 بستگی به سایزش دارد.

ـ مثلا ساخت همین دمام یک سانتی متری، چقدر زمان برده؟

 تقریبا 40 دقیقه فقط برای بستنش؛ سوزن زدن و سوراخ کردنش که خیلی بیشتر زمان می برد؛ ولی کل مدت ساخت از برش چوب و خالی کردن درونش و بستن پوست و سوراخ کردن و بند زدن و...، تقریبا یک ساعت و نیم طول می کشد. برای سایزهای بزرگ بستگی دارد که بخواهم چه مدلی ببندمشان؛ ریزبافت باشد یا درشت بافت. ریز بافت بیشتر از یک ساعت و نیم  و درشت 40 دقیقه طول می کشد.

ـ درشت بافت همان دمام بوشهری است؟

 بله همان دمام اصیل بوشهری.

ـ اگر ممکن است بفرمایید دمام بوشهری با دمام برازجانی چه فرقی دارد؟ 

در ساخت دمام بوشهری از هفت سوراخ استفاده می شود و از نظر زمانی خیلی وقت نمی گیرد و با یک بند و نوار در وسط بسته می شود ولی دمام برازجانی، برای سوراخ کردن محدودیت ندارد؛ هرچند تا سوراخ که بخواهی می توانی بزنی و نوع بستن بندهای آن ها بستگی به سلیقه فرد و طراحی دارد.

ـ صدای آنها هم با هم فرقی می کند؟

بله، صد درصد. در دمام برازجانی اکثرا از فلز استفاده می کنند و صدای تیزتری دارد، اما در دمام بوشهری از چوب استفاده می کنند، برای همین صدای بم تری دارد؛ حتی دمام ها بسته به اندازه شان هم باز صدایشان تغیر می کند؛ بزرگ و کوچک که می شوند صدایشان هم زیر و بم می شود.

ـ فکر می کنید بتوانید با چشم غیر مسلح کوچک تر از این دمام ها را هم بسازید؟ یا امکان پذیر نیست؟!

چیز غیر ممکنی نیست! می شود تلاش کرد.

ـ آخر می گویید سوراخ کردنشان مشکل است؟ 

می شود، ولی باید خیلی وقت بگذاری. مشکل برش زدن چوب است؛ اگر وسیله ای بود که بتوان با آن چوب را راحت برش زد خوب بود. چون چوب ها کوچک هستند و موقع سوراخ کردن می شکنند.

ـ پس کارتان سختی هایی هم دارد!

خیلی حوصله می خواهد! به کسی نشان می دادم، به کارم نگاه می کرد عصبی  می شد و می گفت چقدر تو حوصله داری!!

ـ تا به حال به این فکر افتادید که از این هنرتان پول دربیاورید و اقتصادی اش کنید؟ 

پارسال تعدادی سفارش داشتم.

ـ از لحاظ اقتصادی می ارزد؟

 برایم صرفه ای نداشت، چون من به قیمت عمده و دانه ای 2500 تومان فروختم.

ـ برای ساخت هر دمام چقدر هزینه می کنید؟

 بستگی دارد! هزینه چوبی ها با دمام هایی که برای ساختشان از لوله پُلیکا استفاده شده فرق می کند. دمام های چوبی 15000 تومان ولی دمام هایی که با لوله پُلیکا درست می شوند کم تر است؛ چون بیش ترین هزینه صرف چوب می شود و خراطی و... . البته پارسال اکثر آنها را به شیوه ی بوشهری می ساختم که زمان کمتری می بردند. امسال هم از من خواستند که برایشان بسازم اما قبول نکردم، البته آن ها هم تقصیری ندارند، چون خودشان مغازه دار هستند و می خواهند دمام های کوچک را بفروشند باید سودی کنند؛ متاسفانه در برازجان پولی بابت این چیزها نمی دهند و کارهای این چنینی برایشان بهایی ندارد؛ شاید اگر شهر دیگری بودم خیلی  بهتر پول داده می شد.

ـ با این وقت زیادی که برای ساخت این دمام های کوچک نیاز است و البته هزینه اش و سود کم، چرا آن ها را می سازید؟

دوست داشتن وعلاقه سبب تلاشم شده؛ باورکنید من تا حالا دمام بزرگ پولی برای کسی نساخته ام، چون دارند به عشق اباعبداله عزاداری می کنند و می خواهند دمام بزنند. مخالف این هستم کسی بخواهد داخل مراسم آقا پولی از کسی بگیرد؛ لااقل من یکی از آن افراد نباشم و با علاقه تا زمانی که زنده باشم و توان ساختن داشته باشم، می سازم!

ـ برای چه کسانی دمام کوچک می سازید؟

هرکه بخواهد برایش درست می کنم؛ بستگی دارد بدانم آن شخص کارمن چقدر برایش ارزش دارد، تا من هم برایش کار بهتری درست کنم. 

ـ از کار دمام کوچک سازی لذت می برید یا فقط برایتان سرگرمی است؟

لذت می برم؛ و خیلی وقت ها برای خودم دمام درست می کنم و داخل اتاقم آویزان می کنم. هر بار یک نوع بافت انجام می دهم.

ـ پوست های دمام های کوچک را از کجا می آورید؟

یکی از دوستان دمام ساز، ضایعات کارش را به من می داد و من از بین آن ها پوست هایی که نازک بود و می شد کار کرد را انتخاب می کردم. اغلب اوقات هم پوست ها کلفت است و نمی شود کارش کرد چون خوب برنمی گردد و کار خوب نمی شود. پوست ها باید نازک باشد؛ یک دمام را هم به یادگاری از آقای اصغر نیکنام و به یاد مرحوم پدرم ساخته ام.

ـ چطور؟

پدرم کارگر بود و مدتی برای سفید کردن پوست ها به آقای اصغر نیکنام کمک می کرد. پدرم که به رحمت خدا رفت ـ مرداد سال 86 ـ مرحوم اصغر نیکنام پوستی به من داد که به یاد پدرم یک دمام بسازم و حالا هروقت دمام می زنم، برای مرحوم نیکنام هم خدابیامرزی می فرستم. آقای نیکنام، یکی از دمام سازهای بزرگ برازجان و حتی ایران بود. 

ـ جناب جمالی نسب، موضوع پوست سفید کردن برای دمام چیست؟ کمی در این باره توضیح دهید لطفا.

به این شیوه که در برازجان پوست را سفید می کنند، در هیچ کجای ایران و حتی بوشهر هم انجام نمی شود. سفید کردن پوست منظورم پاک کردن آن و زدودن مو است. اینجا در برازجان برای سفید کردن پوست از آهک استفاده می کنند که باعث می شود هیچ مویی روی پوست باقی نماند، ولی اکثر دمام ها در کل کشور مو دارند، چون از راه های دیگری مثل چوب زدن یا تیغ زدن برای سفید کردن پوست استفاده می کنند، اما دمام های استان بوشهر و به خصوص برازجان سفید و بدون مو هستند و به همین دلیل اغلب از برازجان پوست می برند برای دمام سازی.

ـ کس دیگری هم در خانواده شما اهل دمام زدن یا دمام سازی بوده؟

 نه. فقط پدرم که قبل از فوت مدتی در سفید کردن پوست به آقای نیکنام کمک می کرد ولی دمام سازی و دمام زدن و...؛ نه.

ـ پس به علاقه ی شخصیتان دمام زدن را یاد گرفتید؟

بله. حتی موقعی که داشتم دمام یاد می گرفتم، برای اینکه صدای دمام در خانه کسی را اذیت نکند، چوب برمی داشتم و ریتم را با چوب روی بالش اجرا می کردم؛ البته الان دیگر چندسالی هست که در برازجان دمام نمی زنم.

ـ یعنی اگر خارج از استان دعوتتان کنند، می روید؟

 بله. اتفاقا با دوستانمان می خواستیم برویم کربلا و آنجا دمام بزنیم ولی چون حقوقمان را ندادند، نتوانستیم ویزا بگیریم.

ـ کجا کار می کنید؟ 

حدود یک سال و نیم است که در شهرداری کار می کنم، البته پرسنل خود شهرداری نیستم؛ بخش خصوصی هستم. شهرداری پول می ریزد به حساب شرکت و شرکت هم حقوق ما را می دهد.

ـ روزی چند عدد دمام می سازید؟

بستگی دارد به نوع بستنش که ریز بافت باشد یا درشت بافت؛ اگر یک روز تعطیل بخواهم کامل کار کنم، تقریبا ۷۰ تا۸۰ عدد درشت بافت و اگر ریز بافت باشد تقریبا یک سومش.

ـ خانواده و به خصوص مادرتان با این کار مخالف نیستند؟! یا قبلا با دمام زنی شما؟

مادرم بعضی وقت ها به خاطر بوی بد پوست غر می زند، البته کم و آرام، ولی بیشتر به من احترام می گذارد و چیزی نمی گوید. بعد هم که کار تمام می شود، خوشش می آید. در کل، تشویقم می کند و با خوشحالی و از همینجا دستش را می بوسم.

ـ مرحوم پدرتان چطور؟ با دمام زنی شما مخالف نبودند؟

نه. پدرم خودش یکی از خادمان بود؛ البته دمام نمی زد، چون همیشه داخل آبدارخانه بود؛ ای کاش پدرم زنده بود! دلم می خواهد کوچک ترین دمامم را به نام بزرگ ترین مرد زندگی ام، یعنی پدر مرحومم، بسازم. 

ـ الان زندگیتان چطور است؟! وضع مالی و خانوادگی؟

الهی شکر. راضی ام.

ـ تا به حال شده نذر کنید که دمام بزنید یا دمام برای مسجدی بسازید و به آن ها هدیه بدهید؟ چه نذری بوده؟

نذر دمام که نداشته ام ولی ساخته ام به نیت مراسم آقا و اباعبداله حسین (ع) که بزنند.

ـ می خواهید با این دمام سازی چه کنید و به کجا برسید؟

من به خاطر علاقه ی خودم و به عشق امام حسین (ع) دمام می سازم و تا جایی که بتوانم روی چوب کارهایی انجام بدهم و طرح هایی را چوب بزنم ادامه می دهم؛ در آینده شاید بزرگ ترین دمام چوبی را ساختم.

ـ با توجه به این که به نظر می رسد شما کوچک ترین دمام واقعی دنیا را ساخته اید که قابلیت نواختن با صدای واقعی را دارد، چقدر احتمال می دهید که کار شما در گینس ثبت شود؟ اگر در گینس ثبت شود چه می کنید؟

ثبت در گینس هزینه دارد که ازعهده من خارج است و به همین دلیل فکرمی کنم ثبتش سخت باشد، ولی اگر بشود، به عنوان یک برازجانی و یک استان بوشهری، بسیار خوشحال خواهم شد که چنین طرحی به نام این منطقه ثبت شود.

ـ آرزو دارید کجا و برای چه کسی دمام بزنید؟

تنها آرزویم زدن دمام در کربلاست که به امید خدا دنبال آن هستیم. امیدوارم با کمک دوست خوبم، سید بهزاد گلچمن که خادم و بانی هیات بنی هاشمی و مردمی علی آباد است، امسال اربعین به آرزویم برسم.