معضلی به نام دکتر

فکرشهر ـ محمد محمدزاده فرد*: جایگاه اجتماعی یکی از مولفه هایی است که همه انسان ها به نحوی در طلب آنند.

در پاسخ به این که «جایگاه اجتماعی چیست»، می توان آن را نوعی نیاز روانی برشمرد که در هر کنش اجتماعی، در سطوح ابتدایی تا کلان مشاهده می شود. برای مثال در سطوح ابتدایی، جایگاه اجتماعی با مساله به حساب آمدن، محبوبیت و دوست داشته شدن مرتبط است و در سطوح کلان با ارزش های فرهنگی مانند روشنفکری.

جایگاه هر فرد میزان اثرگذاری او در جامعه خانواده، جامعه محله، جامعه منطقه، جامعه شهر و... است، هر قدر فرد اثرگذارتر باشد منزلت فردی و اجتماعی او بیشتر خواهد بود.

اما، هیچ گاه، جایگاه اجتماعی، مدیریتی و سیاسی افراد را پیشوندی قبل از اسم وی تعیین نکرده است و اگر در موارد اندکی اینگونه بوده نیز هیچ تضمینی بر بقا و خوشنام ماندن فرد نداشته است؛ برای مثال، چند سال پیش تعدادی از کتاب های مذهبی قدیمی را مطالعه می کردم. حین مطالعات یک نکته توجه ام را به خود جلب کرد. در اکثر موارد هنگامی که مطلبی به نقل از یکی از علما و بزرگان دین عنوان شده بود از واژه «شیخ» برای آن فرد استفاده کرده بودند مانند شیخ مفید، شیخ بهایی، شیخ صدوق و... .

این مورد را در ابتدا از این باب مطرح کردم که بدانیم در تاریخ ایران و اسلام نیز هیچ گاه استفاده از پیشوندهای پرطمطراق و دهن پرکن نشان دهنده جایگاه اجتماعی و سیاسی افراد نبوده است.

در دولت های نهم و دهم هر وقت به اداره، ارگان، سازمان و... سر می زدید باید مسوول یا رییس آن را با عنوان حاجی مورد خطاب قرار می دادید تا احترام کامل را رعایت کرده و آن مسوول نیز کار را زودتر انجام دهد. در حالی که معلوم نبود طرف مقابل، مکه رفته است یا نه؟ چه برسد که بدانیم حج تمتع رفته یا عمره که هر کدام شرایط خاص خود را دارد.

البته معدود مواردی نیز در آن دولت بود که دکتر بودند و بعد مشخص شد دکتر نبودند!!!

همین مساله به نوعی دیگر در دولت یازدهم و دوازدهم نیز تکرار شده و فقط واژه مورد خطاب از حاجی به دکتر تغییر پیدا کرده است و ظاهرا قرار نیست این روال غلط که معلوم نیست از چه جایی یا چه افرادی وارد فرهنگ ایرانیان شده، تغییر کرده و یا درست شود.

این روزها شاهد هستیم که همه دکتر شده اند. از برخی مسوولین ارشد کشور، استان، شهرستان و نمایندگان مجلس گرفته تا روسای اداره ها و فعالین اجتماعی. انگار این واژه دکتر قبل از اسم مبارکشان است که برای آن ها جایگاه به ارمغان می آورد.

دکتر بودن یا مدرک دکتری داشتن در کل بد که نیست هیچ، اتفاقا بسیار هم پسندیده است، اما در این میان چند گروه از افراد که لفظ دکتر برایشان مورد استفاده قرار می گیرد، جای تامل دارند. برای آگاهی بیشتر، هر موردی که عنوان خواهد شد مثال هایی نیز در سطح های مختلف از جهان، ایران و استان خواهم زد تا قیاس بهتری صورت گیرد.

1. یکی از موارد جالب دنیای غرب که نحوه آموزش و مدرک های امروزی، از طرف آن ها به ما رسیده این است که تقریبا در همه کشورها تنها پزشکان را با عنوان دکتر در مجامع عمومی مورد خطاب قرار می دهند و مدرک دکتری یا پی اچ دی برای سایر رشته ها تنها در محیط دانشگاهی برای فرد مورد استفاده قرار می گیرد. 
اگر در این مورد به سطح کلان بنگریم می بینید که هیچ رییس جمهوری در دنیا با عنوان دکتر مورد خطاب قرار نمی گیرد - البته در ایران عکس این موضوع در جریان است ـ یا اساتید دانشگاه های مطرح جهان برای کتاب ها یا سخنرانی ها از عنوان دکتر در ابتدای اسم خود استفاده نمی کنند.

2. تعداد زیادی از افرادی که در کشور و استان با عنوان دکتر مورد خطاب قرار می گیرند، مدرک دکتری ندارند و حتی برخی که مهندس صدا زده می شوند، مهندسی ندارند و در رشته هایی دیگر درس خوانده و فارغ التحصیل شده اند. 
در این مورد مثال های فراوانی وجود دارد؛ از رییس جمهور و وزیر گرفته تا مسوول دفترهایی که لیسانس و فوق لیسانس دارند و دکتر صدایشان می زنند. همچنین افرادی که رشته غیر فنی خوانده اند و به دلیل این که در سمتی فنی پست گرفته و مشغول به کار شده اند، از آن ها با پیشوند مهندس یاد می شود.
البته هیچ دلیلی وجود ندارد که یک مسوول حتما باید دکتر یا مهندس باشد تا بتواند کار خود را به درستی انجام دهد یا پایگاه اجتماعی کسب کند چه بسا آن که بسیارند مدیرانی مدرک دکتری ندارند اما به بهترین شکل ممکن کار خود را انجام می دهند.

3. مردم ما باید به این مساله واقف شوند که تا وقتی فرد از پایان نامه دکتری خود دفاع نکرده است، رسما نباید به عنوان دکتر مورد خطاب قرار بگیرد و اگر آن فرد تا قبل از گرفتن مدرک های لازم در جایی از عنوان دکتر برای خود استفاده و محلی را امضا کند، مرتکب جرم شده و پیگرد قانونی دارد.
این دسته از افراد نسبت به گروه قبل از وضعیت بهتری برخوردار هستند چون لااقل وارد دوره دکتری شده اند، ولی هنوز تمام نکرده اند اما اصرار دارند که به عنوان دکتر مورد خطاب قرار بگیرند. از مسوولی که سمت سیاسی دارد و سال هاست به عنوان دکتر از او یاد می شود تا فردی که چون سمت درمانی داشته، تاکید دارد به عنوان دکتر از وی نام برده شود.

بدترین مورد درباره این آدم ها آن است که اطرافیان، کارمندان، فعالین اجتماعی، رسانه ها و... را نیز مجبور به استفاده از این پیشوند می کنند. به طور مثال خانم مسوولی در استان بوشهر داریم که چون از عنوان دکتر برای انتصاب او در نشریه «فکرشهر» استفاده نکردیم، همسر وی با ما تماس گرفت و شروع به بد و بیراه کرد که چرا ننوشتید خانم دکتر و چون فلان رسانه نوشته، پس شما سواد علمی و رسانه ای ندارید و... .

4. این معضل متاسفانه به فعالین اجتماعی و فعالین رسانه نیز رسیده است. قشری که خود باید تابوشکن و راه بازکن باشد، درگیر تشریفات شده است؛ فعال مدنی که دوست دارد به عنوان دکتر یا حقوقدان یا مهندس مورد خطاب قرار بگیرد یا فعال رسانه ای که دوست ندارد به عنوان خبرنگار یا عکاس در جامعه شناخته شود و می خواهد او را مدیر صدا بزنند از این نمونه ها هستند.

همه این موارد گفته شد تا ضرورت این معضل برای همگان آشکار شود و به نظر می رسد، جامعه شناسان باید به جد در این مساله ورود کرده و بررسی های لازم را انجام دهند؛ چرا در کشور ما و علی الخصوص استان بوشهر این مقوله جاافتاده است که داشتن دکتری یا حاجی بودن یا سایر القاب برای افراد شخصیت خاصی به وجود می آورد؟
چون در این مورد تخصصی ندارم پس اظهارنظری هم نمی کنم و ان شااله در آینده ای نزدیک در پایگاه خبری تحلیلی «فکرشهر»، با کارشناسان امر به گفت و گو نشسته و به بررسی دقیق آن خواهیم پرداخت.

برای پیشقدم شدن در تغییر این رویه غلط، روشن شدن اذهان و این که مردم بدانند چه مسوولی را با چه عنوانی مورد خطاب قرار دهند، پیشنهاد می کنم مسوولین ارشد استان، از خود شروع کرده، سپس اسامی روسای ادارات را با مدرک تحصیلی آن ها به صورت لیست وار و عمومی اعلان کنند تا استارت درست کردن این فرهنگ اشتباه در استان بوشهر زده شود.

همچنین فعالین اجتماعی و فضای مجازی و رسانه ها نیز می توانند در این راستا کمک زیادی کنند و مثل همیشه که در مسائل، پیشرو و مطالبه گر هستند، این بار نیز برای آگاهی بخشی و متوجه کردن مردم به حق و حقوق خود به روشنگری در جامعه بپردازند.
در پایان شما را دعوت می کنم به خواندن شعری از جناب «اسماعیل امینی» با همین موضوع:

خاک ایران یکسر از دکتر پر است
هر که دکتر نیست نانش آجر است

ملک ایران سرزمین دکتران
این قدر دکتر نباشد در جهان

شهر دکتر کوچه دکتر باغ دکتر
کبک دکتر فنچ دکتر زاغ دکتر

عابران هر خیابان دکترند
دانه های برف و باران دکترند

هم وزیران هم مدیران دکترند
بیش تر از نصف ایران دکترند

هر که پستی دارد اینجا دکتر است
دیپلم ردی است اما دکتر است

هرکه شد محبوب از ما بهتران
هرکه شد منسوب بالا دکتر است

هر که رد شد از در دانشکده
یا گرفته دکتری یا دکتر است

شعر نو مدیون دکترها بود
تو ندانستی که نیما دکتر است؟

شاعر تیتراژهامان دکتر است
مجری اخبار سیما دکتر است

آن که مثل آفتاب نیمه شب
سرزد از صندوق آرا دکتر است

شادباش ای دکتر آرای ما
دکترای جمله دانش های ما

دکترایت نخوت و ناموس ما
ای تو افلاطون و جالینوس ما

در جهانی که پر است از نابغه
دکتری چندان ندارد سابقه

بی سبب افسرده ای غم می خوری
سرزمین ماست مهد دکتری

خط مان وقتی شبیه میخ بود
ای بسا دکتر در آن تاریخ بود

این همه آدم که در عالم نبود
آدمی کم بود و دکتر کم نبود

من نگویم شاعران فرموده اند
رخش و رستم هر دو دکتر بوده اند

گر چه باشد قصه ها پشت سرش
دکتری دارند ملا و خرش

شاعران از رودکی تا عنصری
بی گمان دارند هر یک دکتری

شعله های عشق چون گُر می گرفت
آتشی در خیل دکتر می گرفت

عشق با دکتر نظامی قصه گو
عشق با دکتر سنایی رازجو

عارف شوریده دکتر مولوی
نام پایان نامۀ او مثنوی

حافظ و سعدی و خواجو دکترند
سروقدان لب جو دکترند

وحشی واهلی و صائب دکترند
تاجر و دهقان و کاسب دکترند

بحث های جعل مدرک نان بری است
بهترین سرگرمی ما دکتری است

عده ای مشغول دکتر سازی اند
عده ای سرگرم دکتر بازی اند

*سردبیر «فکرشهر»