فکرشهر- سید ناصر شهبازی*: امروزه به وفور افراد سالمند را در جامعه می بینیم. افرادی با کوله باری از تجربه های زندگی وسرشار از مهر و عطوفت، افرادی که برای آرامش خانواده و فرزندان از جان مایه می گذاشتند و حال که به سن سالمندی رسیده اند، انتظاری جز توجه فرزندان و نزدیکان ندارند.
اما به چه کسی سالمند می گویند؟
طبق دستورالعمل مراکز توانبخشی و نگهداری شبانه روزی سالمندان، سالمند به فردی اطلاق می گردد كه بيش از 60 سال سن داشته و به علت پيامدها و عوارض ناشی از كهولت سن و تغييرات فيزيولوژيكی كه در بدن وی در اثر افزايش سن بوجود مي آيد، نياز به مراقبت و توانبخشي دارد و از نظر سنی به سه گروه، سالمند جوان (60-70 سال)، سالمند ميانسال (71-80 سال) و سالمند پير (81 به بالاتر) تقسيم و از نظر میزان وابستگی به 3 گروه سالمندان مستقل، سالمندان نیمه مستقل و سالمندان وابسته تقسیم می شوند.
1. سالمند مستقل: سالمندی که از حافظه خوبی برخوردار است و توان انجام کارهای روزمره زندگی خود را در مراکز نگهداری دارا است و فقط در انجام کارها نیاز به نظارت دارد.
2. سالمند نیمه مستقل: سالمندی که در انجام بعضی و یا بخشی از کارهای روزمره زندگی خود در مرکز نگهداری نیاز به کمک دارد.
3. سالمند وابسته: سالمندی که وابسته به تخت می باشد و یا اینکه مبتلا به بیماری آلزایمر شدید بوده و توان انجام کارهای روزمره خود را ندارد.
کارهای روزمره زندگی شامل غذاخوردن، لباس پوشیدن، حمام رفتن، توالت رفتن و به خود رسیدن (شانه کردن، آرایش کردن، تراشیدن ریش و...) را شامل می شود.
یکی از خطراتی که فرد سالمند از آن ترس دارد این است که از سوی اطرافیان در انزوا قرار بگیرند، پس همیشه باید با افراد سالمند به گونه ای رفتارت شود که احساس امنیت کامل کنند، بنابراین باید نیازهای فرد سالمند را شناخت و در صدد بر طرف کردن آنها بر آمد.
نیازهای سالمندان را می توان به صورت زیر تقسیم بندی کرد:
1- احتیاجات عاطفی
۲- احتیاجات معیشتی
3- احتیاج به تفریح
4- احتیاج به شرکت در زندگی اجتماعی
۵- امنیت
سالمندان باید مطمئن شوند که در موقع ضرورت به کمکش خواهند شتافت یا در موقع بیماری سریع معالجه خواهد شد و در فضایی که پا می گذارد آرامش دارند و مورد آزار قرار نخواهند گرفت. در دین مبین اسلام نسبت به رعایت حقوق سالمندان سفارش فراوانی شده است؛ ائمه معصوم ما بارها در احادیث مختلف بر احترام به سالمندان تاکید کرده اند.
امام جعفر صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «َظِّمُوا کِبارَکُم و صِلُوا أرحامَکُم؛ بزرگسالان خود را احترام کنید و صله ارحام به جاى آورید».(الکافی،ج۲، ص۱۶۵)
ولی گاهی شرایط به گونه می شود که خانواده توانایی نگهداری سالمندان خود را ندارند و باید سالمندان جایی باشند که به صورت موثر مورد معالجه و نگهداری قرار گیرند که در اینجا نقش مرکز نگهداری از سالمندان مطرح می شود. در واقع مرکز نگهداری از سالمندان به مكانی گفته می شود كه توسط اشخاص حقيقي یا حقوقي با كسب مجوز از سازمان بهزيستي تأسيس شده و تحت نظارت آن، به سالمندان واجد شرايط در تمام ساعات شبانه روز خدمات مراقبتی- توانبخشی را ارائه مي دهد.
مرکز نگهداری از سالمندان در قبال افراد سالخورده تعهداتی را بر عهده دارد و بایستی خداماتی از قبیل مراقبت های اولیه پزشکی و پرستاری که در اصطلاح به مجموعه ای از خدمات مراقبتی- پزشكی (بهداشتي درمانی) و پرستاری اطلاق می شود كه به سالمندان ارائه می شود تا از عوارض ناشی از كهولت سن و تغييرات فيزيولوژيكی بدن کاسته و از ابتلا آن ها به بيماري های دوران سالمندی پيشگيری نمايد و یا جهت درمان بیماری های موجود اقدام کند. در این راستا ارائه خداماتی همچون توانبخشی اجتماعی، توانبخشی روانی، توانبخشی پزشکی باید در جهت حل مشکلات و بالا بردن ارتقاء کیفیت زندگی سالمندان صورت گیرد، که طبق ماده 2 دستورالعمل مراکز توانبخشی و نگهداری شبانه روزی از سالمندان باید مرکز نگهداری اهدافی را مد نظر قرار دهند که شامل:
1- گسترش ارائه خدمات مراقبتی بهداشتی و توانبخشی
2- ارتقاء کیفیت خدمات مراقبتی بهداشتی و توانبخشی
3- ارتقاء کیفیت زندگی سالمندان
4- بالا بردن روحیه امید به زندگی
در نتیجه باید سازمان بهزیستی به صورت مستمر و پایدار نظارت کافی بر مراکز خود داشته باشد و مراکز هم باید نسبت به تعهدات خود پایدار باشند؛ زیر امروز در کنار نظارت سازمان بهزیستی، انجمن های حامی سالمندان وجود دارد که تاکید آنها بر دفاع از حقوق سالمندان، سلامت روانی و جسمی آنها می باشد.
*کارشناس مددکاری اجتماعی
