فکرشهر ـ معزالدین آرچین: سابقا در برازجان چون طبیب نبود، لذا هر وقت کسی بیمارمی شد، به پیرمردان و پیرزنان مجرب که اطلاعات طبی آن ها مبنی بر تجربه بود، مراجعه و دارویی را که آنان تجویزمی کردند، به کارمی بردند.
از آن جایی که داروها، گیاه های طبی بودند، نه تنها ضرری به مریض نمی رساندند، بلکه اغلب، مفید و موثر واقع می شدند. باید متذکر شد آنها از روی تشخیص یا ازروی حکمت و فلسفه و معرفت درد و درمان به معالجه، نمی کردند، بلکه بر حسب تجربه بیمارانی را که به آن ها مراجعه می کردند، مداوا می نمودند، بدون این که خود یا مریض علت تاثیر یا کیفیت مرض و دوا را بدانند؛ چون می دانستند برحسب عادت، فلان درمان برای فلان مرض استعمال می شود و این نوع طب در میان مردم آن سامان شیوع دارد، از این رو آن را به کار می بردند.
علاوه بر این اطبای مجانی که تعدادشان فراوان و در هر کوی و برزنی چند نفر از آن ها وجود داشت، عده ای هم جراح و کحال بودند که جراحان علاوه بر این که در معالجه مجروحین گلوله، جلوگیری از خون ریزی که بر اثر اصابت گلوله از بدن مجروح جاری می شد و چاق کردن زخم مجروحین گلوله ید طولایی داشتند، جراحات و زخم های دیگر را نیز به خوبی و طرز مخصوص در اندک مدتی با کم ترین هزینه مداوا و معالجه می کردند؛ واقعا در فن خود مهارت بسزایی نشان می دادند؛همچنین، اشخاصی بودند که در کوفتگی، دررفتگی و شکستگی استخوان ها مهارت خاص داشتند که مراجعین را به صورت رایگان و در مدت دو سه روز معالجه و حقیقتا اعجاز می کردند.
این قبیل اشخاص، هم اکنون هم در برازجان و توابع وجود دارند که مراجعین را کمافی السابق مجانی و بدون چشم داشت هیچگونه پاداشی در مدت کوتاهی به طرز سهل و ساده ای معالجه می نمایند، چون تعداد اشخاصی که فقط در نتیجه مرور زمان و تجربه و تحقیق، با هوش و استعداد، اطلاعات طبی البته به شیوه قدیم و مبنی بر تجربه کسب کرده اند، بسیار است و چنانچه بخواهیم به ذکر اسامی یکایک آنان و آن هایی که دار فانی را وداع گفته اند، بپردازیم، سخن به درازا کشیده می شود؛ بنا به مثال معروف، «مثنوی هفتاد من کاغذ» می شود، بنابراین در اینجا به ذکر اسامی چند نفر از آنان اکتفا کرده به بحث خودد در این موضوع خاتمه می دهیم:
1. مرحوم کربلایی اسماعیل پزشکی علاوه بر اینکه از فضلا و برگزیده اطبا آن سامان و از مشاهیر و معاریف آن حدود بود، در عمل جراحی نیز اطلاعات کافی و وافی داشت و سرآمد تمام جراحان آن نواحی محسوب می شد.
2. مرحوم کربلایی حسین فرزند مرحوم کربلایی قربانعلی که طبیبی حاذق و مشهور بود و در عمل جراحی نیز ید طولایی داشت.
3. مرحوم شنبه فرزند مرحوم محمد معروف به شنبه محمدمنال از اطبا معروف و جراحان بنام و مطلع برازجان بود (جد آقای لقمان زاده).
4. مرحوم کربلایی حسینی فرزند مرحوم حاج غلامحسین در معالجه کوفتگی اعضای بدن، دررفتگی و شکستگی استخوان مهارت خاص داشت و مراجعین را به صورت رایگان و در مدت کوتاهی معالجه می کرد.
5. کربلایی غلامرضا و میرزا سلیمان نامان کحال از اهالی کازرون که در امراض مربوط به چشم اطلاعاتی داشتند. تا چندی قبل هر ساله چند ماهی بلکه اکثر اوقات در برازجان به سرمی بردند و به معالجه چشم درد می پرداختند.
6. آقایان مشهدی حسینی فرزند مرحوم کربلایی باقر نجار و استاد محمدرضا فرزند مرحوم حاج غلامحسین نیز در معالجه کوفتگی اعضای بدن و دررفتگی و شکستگی استخوان مهارت کافی داشته و مراجعین را مجانی و در مدت دو سه روز کاملا معالجه می نمودند.
7. مرحوم سید عبداله نجومی (بابا ناصر)؛ وی از سادات جلیل القدر شاهروبندی است؛ نسب شریف این سادات به نام حضرت امام موسی کاظم (ع) می رسد. مرحوم سیدعبداله در سال 1281 هجری شمسی در برازجان متولد شد و به کار طبابت روی آورد. وی از اولین نوحه سرایان هیات قجرکه اولین هیات عزاداری امام حسین (ع) برازجان است، به شمار می رود. منزل ایشان همیشه مملو از بیمارانی بود که برای معالجه مراجعه می کردند. یکی از اهالی برازجان نقل می کند در سال 1328 هجری شمسی دختربچه ای داشتم که دچار یبوست و تب شدید شد و پزشکان برازجان از درمان او عاجز شدند و دکتر حاج سلطانی پزشک مستقر در برازجان به من گفت برو فکر قبری برای دخترت باش؛ ولی من مایوس نشدم و خدمت مرحوم نجومی آمدم و آن بزرگوار با یک داروی محلی دخترم را مداوا کرد. سرانجام این سید بزرگوار و طبیب حاذق، درسال 1359 در برازجان فوت کرد.
8. مرحوم محمدنبی مهاجری برازجانی؛ وی فرزند گل محمد است و در سال 1277 هجری شمسی در برازجان متولد شد و در سنین جوانی با توجه به نبوغی که داشت، به امر طبابت روی آورد. شهرت ایشان در تمام نقاط استان بوشهر پیچیده بود و از اقصی نقاط استان برای معالجه، خدمت ایشان می رسید. نقل است که وی زخم بستر را که پزشکان از معالجه آن عاجز بودند، با برگ خشک کوبیده و تفت داده که به زبان محلی به لگجین معروف است، به خوبی مداوا می کردند. ایشان به سال 1377 در سن یک صد سالگی در برازجان فوت نمود.
9. مرحوم حضرت آیت اله حاج سیداسماعیل مهدوی سعدآبادی (ره)؛ وی درسال 1303 هجری شمسی در نجف اشرف متولد شد و از محضر بزرگانی نظیر آیات عظام کمپانی، سیدابوالحسن اصفهانی، شیخ الشریعه اصفهانی، سیدمحمدکاظم یزدی بهره برد و به درجه اجتهاد رسید. وی در قیام مردم عراق علیه استعمار بریتانیا در نبرد «کوت العماره» از طرف مراجع عظام تقلید به عنوان حسابدار اعظم نبرد منصوب شد. به دنبال توقیف مراجع و تبعید به ایران، ایشان نیز به ایران آمدند و در سعدآباد مقیم شدند، نامبرده از اطبای بسیار حاذق عصر خود به شمار می رفت و در زمینه های طب سنتی ید بیضایی داشت. ایشان در کتاب قانون ابن سینا شرح نوشت و بیماران بسیاری را مداوا نمود. با توجه به اعلم بودن ایشان، اطبای منطقه دشتستان تاییدیه طبابت خود را از ایشان دریافت می کردند. نظر تاییدیه ای که برای مرحوم کربلایی اسماعیل پزشکی در دالکی در سال 1311 صادر کرد. در زمان اقامت ایشان در شیراز که حدود دو دهه به طول انجامید، هفته ای سه روز اساتید دانشگاه علوم پزشکی شیراز از محضر ایشان طب سنتی می آموختنند. وفات ایشان در سوم خرداد 1358 در سعدآباد اتفاق افتاد.
10. مرحوم آیت اله سیدعبداله جعفری دهقایدی (ره)؛ وی در سال 1263 هجری شمسی در روستای دهقاید برازجان متولد شد. تحصیلات مقدماتی را در شیراز، از محضر بزرگانی نظیر آیت اله سیدعبدالهادی شیرازی (ره)، سیدابوالحسن اصفهانی و شیخ الشریعه اصفهانی (ره) استفاده نمود. ایشان از جهاد گران خط مقدم نبرد «کوت العماره» بودند و در زمان رضاشاه به ایران آمد. وی با طب سنتی آشنا بود و در همین راستا یکی از مقالات محمدبن ذکریای رازی را به فارسی ترجمه نمود. وفات ایشان در سال 1321 در دهقاید برازجان رخ داد.
منابع:
1- تاریخ وجغرافیای برازجان- علیمراد فراشبندی ـ ص 109 تا 111
2- یازدهمین همایش فرزانگان دشتستان
