فکرشهر: «یک جامعه‌شناس تاکید می‌کند که نباید از کنار برخی رفتارها در ورزشگاه‌ها به سادگی عبور کرد و آنها را تنها رفتارهای نابهنجاری در ورزشگاه به حساب آورد، بلکه آنها نشانه هستند؛ نشانه‌هایی که می‌توانند در موقعیت‌های دیگری به شکل‌های مختلف خود را نشان دهند و باعث وقوع مشکلات دیگری شوند. از طرفی دیگر قدرت تخریب این رفتارها به دلیل شکل‌گرفتن‌شان در جمع بالاست.»
به گزارش فکرشهر، روزنامه اعتماد نوشت: «بازی جمعه شب تیم استقلال و تراکتورسازی تبریز در ورزشگاه یادگار امام این شهر از حاشیه بی‌نصیب نبود. با این که شعارهای تفرقه‌افکن توفیق چندانی در میان تماشاگران حاضر در ورزشگاه هم پیدا نکردند و غائله ختم به خیر شد اما همین رفتار در چند روز اخیر موضوع گفت‌وگو درباره چیستی راه حل برخورد با این شکل از رفتارها شده است. با توجه به وقوع این رفتار در یک بستر اجتماعی یعنی ورزشگاه «اعتماد» پاسخ این پرسش را در گفت‌وگو با دکتر سعید معیدفر، جامعه‌شناس و استاد بازنشسته دانشگاه تهران جست‌وجو کرد. معیدفر سال‌ها به تحقیق و پژوهش در حوزه آسیب‌های اجتماعی و مسائل اجتماعی ایران پرداخته است و از میان آثار او می‌توان به کتاب‌های نظریه‌های جامعه‌شناسی نظم، جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی ایران و مسائل جامعه‌شناسی ایران (جامعه‌شناسی قشرها و گروه‌های آسیب‌پذیر) اشاره کرد. معیدفر در پاسخ به پرسش‌های «اعتماد» تاکید می‌کند که نباید از کنار چنین رفتارهایی به سادگی عبور کرد و آنها را تنها رفتارهای نابهنجاری در ورزشگاه به حساب آورد، بلکه آنها نشانه هستند؛ نشانه‌هایی که می‌توانند در موقعیت‌های دیگری به شکل‌های مختلف خود را نشان دهند و باعث وقوع مشکلات دیگری شوند. از طرفی دیگر قدرت تخریب این رفتارها به دلیل شکل‌گرفتن‌شان در جمع بالاست. اما راه برخورد با این نوع رفتارها از منظر یک جامعه‌شناس چیست. رییس اسبق انجمن جامعه‌شناسان ایران پاسخ را از منظر جامعه‌شناسی در دو نکته خلاصه می‌کند: اول فراهم‌کردن زمینه‌های تخلیه انرژی و احساسات زاید جوانان از قبیل ورزش‌های سنگین و دوم جذب این انرژی‌ها و به کار گرفتن‌شان در جهت ارتقای کشور.
رفتار تعدادی از تماشاگران در حاشیه بازی استقلال و تراکتورسازی و رفتارهایی از این دست نه‌تنها در ایران، بلکه در سایر نقاط دنیا هم در استادیوم و در حاشیه یک رویداد ورزشی به تکرار دیده شده‌اند. این در حالی است که شاید همین افراد در حاشیه خیابان نتوانند دست به چنین اقدامی بزند. به نظر شما چرا ورزشگاه و استادیوم فوتبال در برخی شرایط محلی برای بروز رفتارهای آسیب‌زا می‌شوند و ریشه این نوع خاص رفتار در ورزشگاه چیست؟
البته اتفاقی که به آن اشاره کردید و اتفاقاتی از آن دست مسبوق به سابقه هستند و نخستین بار نیست که شاهد چنین نوع تمایلات و رفتارهایی در استادیوم ورزشی هستیم. انبوه جمعیت استادیوم یکی از پتانسیل‌هایی است که به بروز این نوع خاص رفتار کمک می‌کند. افراد در این انبوه جمعیت خیلی آشکار نیستند و به اصطلاح جامعه‌شناسان جو جمعی استادیوم افراد را می‌گیرد. در جامعه‌شناسی پدیده‌ای به نام رفتارهای جمعی وجود دارد، رفتارهای جمعی یعنی رفتارهایی که تحت‌تاثیر جمع رخ می‌دهند. یعنی فرد در جمع رفتاری را بروز می‌دهد که در فضای عادی آن را صورت نمی‌دهد. یا این که در بخش ناخودآگاه افراد این رفتارها وجود دارد و در انبوه جمعیت و حس باهم بودن و ازدحام و شور جمعی از طریق ناخودآگاه این رفتارها بروز پیدا می‌کنند. در استادیوم این فرصت هست، خصوصا این که دو تیمی که مسابقه می‌دهند معمولا نماینده دو گروه هستند. برای مثال یک تیم منتسب به قومی خاص است و طرفدارانش تمایلاتی قوم‌گرایانه ابراز می‌کنند و تیم مقابل را در برابر خود و نماینده بخش دیگر جامعه می‌بینند. مسابقات فوتبال در دنیا محلی برای بروز تمایلات ملی‌گرایانه هستند. تماشاگران تمایل دارند تیم‌شان برنده شود زیرا تیم مورد تشویق‌شان را نماینده خود می‌دانند و برنده‌شدن تیم به معنای برنده‌شدن خودشان است. حال وقتی در رقابت تنگاتنگ مبارزه ورزشی هواداران دو تیم رویارویی پیدا می‌کنند، جنبه‌های ناخودآگاه بروز پیدا می‌کند و شدت می‌یابد و منجر به واکنش‌ها و رفتارهای به‌خصوصی می‌شود، مخصوصا زمانی که تماشاگران زیر فشار جمع قرار بگیرند. این اتفاق هم ناشی از شرایط داخل استادیوم و شور جمعی است و هم در عین حال ناشی از تمایلات ناخودآگاهانه‌ای است که گاهی فرصت بروز پیدا می‌کند. با این حال نمی‌توان ساده از کنار چنین رفتارهایی عبور کرد بلکه این رفتارها و اتفاقات نیاز به بررسی دارند. زیرا آنها نشانه هستند؛ نشانه‌هایی که می‌توانند در موقعیت‌های دیگری به شکل‌های مختلف خود را نشان دهند و باعث وقوع مشکلات دیگری شوند.
اگر این رفتارها مورد مطالعه و بررسی قرار نگیرند و به فرض بی‌اهمیت بودن دیده نشوند، در آینده می‌توانند مولد چه نوع آسیب‌های اجتماعی باشند؟
به نظرم معمولا این رفتارها بیشتر یک نوع رفتار سیاسی قومی است تا رفتاری که منشا بروز آسیب‌های اجتماعی شود. آسیب‌های اجتماعی به این شکل بروز نمی‌کنند. البته می‌توان از منظر خشونت به این رفتارها نگاه کرد. یعنی این رفتارها به عنوان یک بعد از آسیب‌های اجتماعی می‌تواند در آینده منجر به حوادث بسیار خشونت‌بار در استادیوم و حواشی آن شود. مثلا دو تیم خود را نماینده دو جریان نسبتا متقابل بدانند و با هم درگیر شوند یا این که رفتارهای وندالیستی داشته باشند؛ به این معنا که بعد از برگزاری مسابقه وسایل حمل‌ونقل عمومی را تخریب کنند. چنین آثار و نتایجی از این رفتارها می‌توان انتظار داشت، مثل اتفاقاتی که بعد از بازی‌های شهرآورد رخ می‌دهد و از بعد آسیب‌شناختی می‌توان همین جنبه را مد نظر قرار داد. اما بیشتر از بعد سیاسی این موضوع یا بعد قومی می‌تواند اهمیت داشته باشد. این که سیاست‌گذاران ما متوجه باشند که تا چه اندازه به مسائل قومی دامن می‌زنند. چقدر در حوزه‌های تصمیم‌گیری این تبعیض‌ها یا نابرابری‌ها بین اقوام مد نظر ما قرار می‌گیرد. فقط محدود به آنها هم نیست. تقریبا در کل کشور شکاف‌های بسیار عمیق اجتماعی و اقتصادی داریم و موضوع اقوام یکی از آنهاست. تبعیض‌هایی در جامعه ما روا داشته می‌شود. عملا سیاستمداران ما در حوزه‌های مختلف به هیچ وجه تصریح نمی‌کنند که به این تبعیض‌ها دامن زده‌اند اما در عمل به خوبی عیان است که بعضی تبعیض‌ها به شکاف اجتماعی و اقتصادی زیادی منجر شده است و این رویدادی که به آن اشاره کردید هم در این زمینه قابل بحث است.
یعنی به نظر شما آسیب‌های اجتماعی این رفتارها منتج از تبعیض‌های اجتماعی است و خشونت بعد از بازی بخش کمتری را به عهده می‌گیرد؟
ببینید، شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی کثیری در سراسر جامعه وجود دارد. گاهی ناخودآگاه شکاف‌ها از بخشی به بخش دیگر سرایت می‌کند. برای مثال ممکن است محرومیتی که گروه سیاسی پیدا می‌کند تبلوری در تمایلات قوم‌گرایانه پیدا کند یا بخش‌هایی از جامعه که درگیر تبعیض‌های اجتماعی هستند فرصتی پیدا کنند و خود را در تمایلات قومی ابراز کنند. آنقدر این شکاف‌ها زیاد است که در بخش‌هایی متفاوت هر جا که فرصت پیدا کند بیرون می‌زند. یک صورت نرم آن می‌تواند همین رفتارها در استادیوم باشد اما این تبعیض‌ها می‌تواند در آینده به حوزه‌های دیگری نیز سرایت و آسیب‌های دیگر و بیشتری را متوجه جامعه کند.
وندالیسم ورزشی که به آن اشاره کردید چیست و آیا تخلف محسوب می‌شود؟
وندالیسم رفتار هنجارشکنانه‌ای در جامعه است که ریشه اصلی‌اش ناشی از نارضایتی یا بی‌منفعتی گروه‌های خاصی از جامعه است که نهایتا آثار خود را در هرج و مرج یا از بین بردن امکانات و وسایل عمومی به صورت فردی و جمعی می‌بینند. احتمالا دیده‌اید گاهی امکانات عمومی در پارک یا اتوبوس به نحوی توسط عده‌ای تخریب می‌شود. یا زمانی بود که صندلی اتوبوس‌ها را از فایبرگلاس می‌ساختند تا از تخریب‌شان توسط افراد خاصی جلوگیری شود. هر جایی که وسایل عمومی باشد عده‌ای که خود را افراد ناراضی می‌دانند دست به تخریب اموال عمومی می‌زنند. بعد از مسابقات ورزشی و فوتبال هم مهم نیست کدام تیم برنده باشد و کدام بازنده، تماشاگرانی از هر دو تیم در این حرکت وندالیستی شرکت می‌کنند. اگر زمینه‌های نارضایتی در جوانان وجود داشته باشد، اگر جوانان از مسائل شغلی، آینده مبهم، عدم توجه به خواست‌ها و نیازهای‌شان ناراضی باشند نتیجه نارضایتی‌شان را به صورت جمعی و در تخریب اموال عمومی می‌بینند. این وندالیسم بعد از مسابقات ورزشی در شرایط شور جمعی اتفاق می‌افتد و قدرت تخریب آن بالا و زیاد است، در خفا به صورت فردی و در فضای عمومی به صورت جمعی.
راه برخورد با این نوع رفتارها چیست؟
در برخی شرایط گفته می‌شود این رفتارها اجتناب‌ناپذیرند و نمی‌توان آنها را کنترل کرد. شور جوانی و حس و حال افراد مسبب این رفتار می‌شود. اگر در شرایطی این مساله را بپذیریم آیا باید منفعل باشیم؟ خیر بلکه می‌توانیم از قبل کارهایی انجام دهیم که این نوع رفتارها شکل نگیرد. در گذشته هم جوان‌ها و نوجوان‌ها از این رفتارها بروز می‌دادند مثلا زنگ در خانه‌ای را می‌زدند و فرار می‌کردند. یا به شکلی حس قدرت‌طلبی از خود بروز می‌دادند یا برای دیگری مزاحمتی فراهم می‌کردند. باید توجه داشت که این نوع رفتارها قابل مدیریت است. امروز در دنیا سیاست‌گذارها متوجه شده‌اند باید فرصت‌هایی را در اختیار جوانان قرار دهند تا به این نوع احساسات و تمایل‌ها تا حدی پاسخ داده شود. مدیریت انرژی‌ها، استعدادها و کنش‌ها و فعالیت‌های جمعی می‌تواند بسیار تعیین‌کننده باشد. بالاخره این دو راه‌حل هست. ایجاد فرصت مناسب برای به کارگیری این انرژی و دوم فرصت برای تخلیه انرژی‌های تخریبی در جای دیگر که کمتر هزینه داشته باشد.
