آیین های ماه رمضان در استان بوشهر

فکرشهر: دم دم سحری، آبی بنوش، گلی گشو و عید تلخک از جمله آیین های مهم استان بوشهر در ماه مبارک رمضان است که برخی از آنها کم رنگ و برخی دیگر هنوز در بین مردم جایگاه مهمی دارند.

به گزارش فکرشهر، سال ها گذشته است اما با همه هیاهوی پر زرق و برق زندگی ماشینی هنوز آیین هایی هستند که پابرجا مانده و در بین مردم جایگاه مقدسی دارند.

یکی از این آیین ها مراسم دم دم سحری ماه مبارک رمضان است که آیینی قدیمی در استان بوشهر است.

درقدیم امکانات پیشرفته ای مثل ساعت زنگ دار، رادیو و تلویزیون، تلفن گوشی همراه، رایانه وغیره نبوده که در سحرهای ماه مبارک رمضان، مردم با صدای آن بیدار شوند به همین دلیل ازهمان ایام آیینی به نام دُم دُم سحری بوده که مردم با صدای آن در وقت سحر بیدار می شدند.

واژه دُم دُم سحری در اصل دَم سحری بوده یعنی دَم سحر، وقت سحر یا نزدیک به سحر است افرادی که دم دم سحری اجرا می کردند به طور معمول سه تا چهار نفر بوده اند که به صورت گروهی اشعاری در وصف ماه رمضان می خواندند. 

در قدیم با آواز دم دم سحری سازی زده نمی شد فقط دعایی خوانده می شد و با تک تک زدن (دق الباب) چون همه دربهای منازل از جنس چوب بوده مردم را در هنگام سحر با دق الباب بیدار می کردند و بعدها کم کم دمام به این موسیقی اضافه می شود.

اشعاری که در این نوع موسیقی خوانده می شود شامل محمد یا رسول الله، علیاً یا ولی الله، السلام السلام یا شهر رمضان،یا شهر صیام علیک السلام، هذا شهر المغفره یاشهرمبروک علیک السلام،آمنک الله بالله اَسکنک الله جنه، 

رحیم الله لدنهُ ، جمیعاً النّار و العذاب،عبادالله ذکرالله یرحم کم الله، لا اله الا الله، یاایهاالمومنون، یا ایها المسلمون است.

علاوه براین یک فارسی با این عبارت ˈ خداوندا تو ستاری، همه خوابند تو بیداری، به حق خود که بیداری، همه عالم نگه داریˈ در این آیین خوانده می شود.

اگرچه هم اکنون آیین دم دم سحری کم رنگ شده ولی در بعضی از محله های قدیمی ازجمله مدهدشتی، کوتی، بهبهانی، شنبدی، جبری و برخی از محله های قدیمی دیگر این آیین را زنده نگه داشته اند.

اشعار این آیین در شب های اول و آخرماه رمضان، فرقی ندارد فقط در السلام و الوداع گفتن آن فرق دارد به این معنی که 

شب های اول خوانده می شود السلام یا شهر رمضان ولی درشب آخر خوانده می شود الوداع یا رمضان و هر السلامی که دراشعار شب اول وجود دارد، شب آخر الوداع خوانده می شود یعنی با ماه رمضان خداحافظی می شود.

ریتم دمام این نوع موسیقی با دمامی که قبل از مراسم سینه زنی نواخته می شود، فرق دارد و به صورت سه ضربی است و درهمان قالب، نوازنده دمام باید بداهه کند و بدون این که از قالب اصلی ریتم خارج شود، ریتم را خُرد کند.

نوازندگان این نوع موسیقی به طور معمول از یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح، در کوچه ها شروع به نواختن می کنند و 10 تا 15دقیقه قبل از اذان به کار خود به پایان می دهند.

خوردن سحری نوازندگان اغلب قبل از نواختن دم دم سحری است و چند دقیقه قبل از اذان صبح که به خانه می رسند، آب یا نوشیدنی می نوشند تا مبادا درطول روز دچار تشنگی نشوند.

در روز عید فطر، پس از نماز عید نوازندگان دم دم سحری، دمام بر دوش، در کوچه ها راه می افتند و با ماه رمضان خداحافظی می کنند و بردرهرخانه ای، چند لحظه می ایستند و اشعار دم دم سحری می خوانند و به صاحبخانه و اهل منزل، عید مبارک می گویند.

صاحب خانه نیز به خاطر تشکر از نوازندگان که یک ماه در سحرگاه برای خوردن سحری، آنها را بیدار کرده اند، به عنوان تبرک یا عیدی، وجه نقد، یا شیرینی و یا آذوقه ای که در منزل دارند، به آنها می دهند.

این نه به خاطر حق الزحمه آنان است بلکه از قدیم این عیدی دادن مرسوم بوده و هیچ اجباری در آن نیست.

نوازندگان نیز عیدی و آذوقه ای که به دست آورده اند را برای مصرف خود استفاده نمی کنند و همه آنها و یا قسمتی از آنها را به مردم تهیدست و مستحق می دهند.

دراین آیین دو مرد یکی مسن و دیگری جوان که بیشتر پدر و پسر هستند فانوس به دست و دمام به دوش می گرفتند و با سردادن نوای دلنشین دم دم سحری محله ها را کوچه به کوچه و خانه به خانه می گشتند.

اگرچه امروز مردم با انواع ابزارها، نیازی به بیدار شدن با آهنگ دم دم سحری ندارند و این نوا در پشت دیوارهای بلند برج ها و آپارتمان ها گم شده، اما هنوز این آیین در محله های قدیمی بوشهر اجرا می شود.

درشهرهای شمالی استان بوشهر هم رد پای سنت های زیبای گذشته دیده می شود، سنت هایی که فارغ از سن، جنس و طبقه افراد، بهانه خوبی برای نزدیکی آنان به یکدیگر است.

آیین ˈآبی بنوشˈ یکی از سنت های رایج در شهرهای شمالی و حتی جنوبی استان بوشهر است که در آن 10 دقیقه پیش از اذان صبح با پخش نوای ˈآبی بنوش لعنت حق بر یزید کن جان فدای تربت پاک شهید کنˈ از بلندگوی مساجد محله ها، مردم را برای نوشیدن آب پیش از اذان صبح از خواب بیدار می کنند.

آیین شبانه ˈگلی گشوˈ، گره گشوˈ یا ˈگره گشایˈ یکی دیگر از سنت های به جای مانده گذشتگان این شهرها است که در شب 15 ماه مبارک رمضان در میان اهالی مرسوم است.

مراسم گلی گشو که به معنی گشوده شدن گره، باز شدن گره ، مجازا برطرف شدن مانع و آسان شدن کار است، هرچند دیگر در مرکز استان به فراموشی سپرده شده اما رگه هایی از آن را می توان در برخی شهرستانهای استان بویژه در روستاها دید. 

در این شب مقدس که مصادف با میلاد باسعادت حضرت امام حسن مجتبی (ع) است دسته های مختلف که عمده آنان از بچه های فقیر تشکیل می شود با در دست داشتن کیسه و سردادن جملاتی نظیر ˈگره گشو سرت بشور، با آرد شوˈ اهالی را از آمدن خود به منازل خبر می دهند.

مردم نیز باریختن برنج، گندم، شکلات و تنقلات دیگر در کیسه هایشان با هدف گشوده شدن مشکلات از آنان پذیرایی می کنند. 

اغلب خانواده ها دو روز پیش از برگزاری این آیین، مقداری گندم خیس می کنند و در روز چهاردهم گندم ها را تفت داده تا در موقع آمدن گروه گلی گشو به آنها بدهند. 

کودکان از درهر خانه ای که با دست پر برمی گردند آواز ˈخونه گچی پر همچیˈ سر می دهند و اگر چیزی به آنها داده نشود با خنده ای گله آمیز و کودکانه آوای ˈخونه گدا هیچیش نداˈ یا ˈخونه گدا خیرش نداˈ را سر می دهند.

عید تلخک یکی دیگر از آیین های ماه رمضان است که در روستاهای استان بوشهر وجود دارد، در این آیین که در روز عید فطر برگزار می شود کسانی که درمیان ماه رمضان عزیز از دست داده اند مراسم فاتحه خوانی برگزار می کنند ومردم برای تسلیت به دیدن آنها می روند. 

سحرگاهان پس از اذان صبح و نماز عید فطر مردم به زیارت اهل قبور می روند وبر قبر مرده های خود سفره می چینند. 

کماچ، گرده، رنگینگ، زولبیا بامیه، آش زرد و حلوای انگشت پیچ از جمله غذاهای سنتی استان بوشهر است که در ایام رمضان در سفره های مردم این استان وجود دارد. 

منبع:ایرنا