فکرشهر: یکی از اساسی‌ترین عوامل در رشد مطلوب و شخصیت افراد عامل عزت‌نفس است. بنابر تعریف کوپر اسمیت؛ عزت‌نفس یا احساس خودارزشمندی عبارت است از یک قضاوت شخصی در مورد با ارزش بودن یا بی‌ارزش بودن، قبولی یا عدم قبولی که در نگرش او متظاهر می‌شود و این یک ارزشیابی فردی است که معمولاً با توجه به خویشتن حفظ می‌شود و طبق نظر وی نفس را ارزشیابی فرد درباره خود و قضاوت شخص در مورد ارزش خود می‌داند.
چهار عامل اسنادی کوپر اسمیت برای رشد عزت نفس به شرح ذیل می‌باشد:
1- نخستین آن و مقدم بر تمام عوامل، میزان احترام، پذیرش و علاقه‌مندی که یک فرد دریافت می‌کند.
2- دومین عامل تجارب موفقیت‌هایمان در زندگی که به طور کلی منظور موقعیتی است که فرد در محیط دارد.
3- سومین عامل ارزشهای انتظاراتی است که بر مبنای آن فرد تجاربش را در محیط مورد تفسیر قرار می‌دهد.
4- چهارمین عامل نحوه پاسخ فرد به از دست‌دادن و تنزل شخصیت است و منظور نگرش فرد در موقعیت‌های اضطراب‌زا و برداشت و قضاوت مثبت و منفی می‌باشد.
آنچه که از ارزیابی شخصیت افراد در مراکز مشاوره توسط کارشناسان و متخصصین حوزه بهداشت روان حاصل گردیده مبین این است که برخورداری از اراده و اعتماد به‌نفس قوی، قدرت تصمیم‌گیری و ابتکار، خلاقیت و نوآوری، سلامت فکر و بهداشت روان، رابطه مستقیمی با میزان و چگونگی عزت نفس و احساس خودارزشمندی فرد دارد.
تجارب کارشناسان اداره مشاوره و مددکاری در مصاحبه با مجرمین خاص و تحلیل روان‌شناختی کیس‌های ویژه مانند اعتیاد، فرار از منزل و خیانت‌های زناشویی و ... با بررسی تاریخچه فردی و خانوادگی و ارزیابی بالینی آنها حاکی از عزت‌نفس پایین و ضعف در مهارت‌های فردی و اجتماعی می‌باشد. همچنین در درمان بسیاری از مراجعین به مراکز مشاوره که دارای اختلالات شخصیت و رفتاری مانند کمرویی و گوشه‌گیری، لجبازی و پرخاشگری از خود نشان می‌دهند در اولین گام به ارزیابی و سپس به پرورش احساس عزت‌نفس و مهارت‌های لازم پرداخته می‌شود.
تحقیقات و پژوهش‌های متعدد نشان داده است که ارتباط متقابل بین عزت‌نفس و تصور فرد از توانایی خود وجود دارد. اگر میزان عزت‌نفس و خودارزشمندی در افراد کاهش یابد، احساس ضعف، ناتوانی و هیجانات منفی در فرد به وجود می‌آید و برعکس با افزایش میزان عزت‌نفس احساس توانمندی و خودکارآمدی در فرد احیاء می‌شود و تغییراتی چون پیشرفت تحصیلی و شغلی، افزایش تلاش برای موفقیت، بلند همت بودن، تمایل به سلامت جسمی و روانی بیشتر، لذت بردن از روابط با دیگران، خوش‌بینی و مثبت‌اندیشی نسبت به موقعیت‌های بعدی در او پایدار می‌گردد.
به طور کلی جامعه‌ای که افراد آن از احساس خودارزشمندی بهره مند باشند در مقابل انواع مشکلات و مسائل زندگی، فشارهای روحی روانی، آسیب‌ها و تهدیدات اجتماعی، حوادث ناگوار طبیعی مانند سیل، زلزله و بیماری و اختلالات روانی مانند اضطراب و افسردگی، اعتیاد، تمایل به خودزنی، خودکشی و دیگر‌آزاری و ...مقاوم و پایدار خواهد بود. و این امر به نوبه خود در شکوفایی استعدادهای نهفته، خلاقیت و پیشرفت‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و نشاط جامعه را به دنبال خواهد داشت.
پس نیاز است در وهله اول والدین و سپس اولیای آموزش و پرورش و نهادها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی متولی با آگاهی از این موضوع و با فراهم کردن شرایط در جهت افزایش و تقویت عزت نفس فرزندان به خصوص در دوران حساس کودکی و نوجوانی اهتمام و تلاش مضاعف نمایندتا بتوانند هیجانات منفی مانند اضطراب در آنها را به حداقل برسانند و این خود در پیشگیری از آسیب‌های فردی و اجتماعی مثمرثمر خواهد بود.
در این جا لازم است موارد ذیل به منظور تقویت و پرورش عزت نفس در افراد مدنظر قرار گیرد:
- داشتن مهارت قاطعیت و جرات‌مندی و مهارت نه گفتن در ارتباط با دیگران.
- داشتن هدف و معنا در زندگی و تعیین ارزشهای زندگی؛ اهداف باید قابل دسترسی و متناسب با فرد باشد.
- داشتن روحیه مسئولیت‌پذیری؛ باید از تجربه‌های جدید استقبال کرد.
- پرهیز از سرزنش، تحقیر و انتقاد کردن خودتان در قالب جملات با محتوای شوخی و مسخره که این می‌تواند در بلند مدت در کاهش عزت‌نفس تاثیر‌گذار باشد.
- توانایی و ویژگی هر فرد با دیگران متفاوت است و نباید خود را با دیگران مقایسه کرد. مهم این است که خودتان را با توانایی، استعداد و شرایط خود مقایسه کنید.
- تلاش جهت کسب یک مهارت خاص بوسیله تمرین و ممارست به منظور احساس رضایت‌مندی بیشتر.
- تلاش جهت گسترش روابط با دیگران با اهمیت قرار‌دادن منابع حمایتی مانند والدین، دوستان و ...
- عدم هراس از شکست و آن را به عنوان یک تجربه گرانبها قلمداد کردن.
*دکتری روانشناسی اداره مشاوره و مددکاری فرماندهی انتظامی استان بوشهر
